Reacties van kantoor Brussel op de State of the European Union speech

Concurrentievermogen 

• Ten opzichte van vorige jaren legde Von der Leyen een stevige nadruk op het verbeteren van het Europese concurrentievermogen. Een goede zaak, want er komen veel onzekerheden op bedrijven af.  
• Een sterkere concurrentiepositie vergt volgens Von der Leyen onder andere meer gemeenschappelijke Europese financiering. Daarom heeft de Commissie het ‘STEP-platform’ voorgesteld, met 10 miljard EUR extra middelen voor strategische en duurzame industrieprojecten. 
• Om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen zeker te stellen, zal later dit jaar de eerste vergadering van de nieuwe ‘Critical Raw Materials Club’ plaatsvinden - een club met gelijkgestemde derde landen aan de vraag- en aanbodzijde van de keten. 
• Verder wordt voormalig premier van Italië en ECB-president Mario Draghi gevraagd aanbevelingen te doen hoe de concurrentiekracht van de EU te versterken. 

• Ook moet er voor elk nieuw Europees wetsvoorstel een volledige concurrentietoets worden uitgevoerd. 
• Hoewel de speech doorwrongen was van het verbeteren van het concurrentievermogen bleven er twee onderwerpen opvallend onbenoemd: de interne markt en de defensie-industrie.  
• Er werd met geen woord gerept over het verder integreren van de interne markt en ook het versterken van de defensie-industrie bleef onderbelicht, terwijl hier grote opgaven liggen de komende jaren om strategisch autonomer te worden. 

Mkb-beleid 

• Von der Leyen presenteerde bovendien een brede mkb-agenda om het ondernemingsklimaat in de EU te verbeteren. VNO-NCW en MKB-Nederland hebben afgelopen jaar intensief gepleit voor een ambitieus mkb-pakket. 
• Als onderdeel van het pakket – het ‘SME Relief Package’ - wil de Commissie onder andere regeldruk verminderen, toegang tot financiering verbeteren en het mkb een belangrijkere rol geven in het beleids- en wetgevingsproces. 
• Om de regeldruk te verminderen publiceert de Commissie binnenkort concrete voorstellen om Europese rapportageverplichtingen met 25% te verminderen.  
• Von der Leyen roept lidstaten ook op om een concrete reductiedoelstelling van 25% te introduceren op nationaal niveau, iets waar VNO-NCW en MKB-Nederland ook meermaals voor hebben gepleit. 
• Om grensoverschrijdend ondernemen te stimuleren is er een nieuwe richtlijn voorgesteld om belastingbetaling ter vergemakkelijken. Het doel is dat mkb’ers die in meerdere lidstaten actief zijn nog maar in één lidstaat winstbelasting hoeven af te dragen, bijvoorbeeld bij de Nederlandse fiscus. 

• Daarnaast heeft de Commissie een herziening van de richtlijn betalingstermijn gepresenteerd met een maximale betalingstermijn van 30 dagen voor betalingen tussen alle bedrijven, ook van mkb naar mkb, en van groot naar groot. 
• Om beleids- en wetgevingsprocessen te verbeteren zal nieuwe regelgeving verder strenger getoetst worden op uitvoerbaarheid voor het mkb en wordt er een Europese mkb-gezant aangewezen die rechtstreeks aan de Commissievoorzitter rapporteert en adviseert over mkb-beleid.  

Green Deal 

• Nu de doelen voor 2030 en 2050 zijn vastgelegd, spreekt Von der Leyen van een ‘volgende fase’ van de Green Deal waarbij de klimaatagenda óók een economische agenda moet zijn.  

• De eerste stappen zijn hier volgens de Commissievoorzitter al in gezet met de publicatie van de Critical Raw Materials Act en de Net-Zero Industry Act.  
• Het Commissie wil de komende periode een reeks dialogen houden met industrie om elk industrieel ecosysteem te ondersteunen in de ontwikkeling van een succesvol bedrijfsmodel voor de-carbonisatie. 
• Als concrete actie noemt Von der Leyen dat zij komende jaar een pakket voor windenergie in Europa zal voorstellen om vergunningverlening te versnellen en toegang tot financiering te verbeteren. 
• Op het gebied van milieu prees de president de unieke biologische diversiteit van Europa en benadrukte ze het belang van het beschermen van natuurgebieden. 
• Tegelijkertijd moet natuurbehoud volgens de voorzitter hand in hand gaan met andere publieke belangen zoals voedselvoorziening. Daarvoor wordt een strategisch dialoog opgezet over de toekomst van de landbouw 

Sociale zaken  

• In State of the European Union markeerde de voorzitter van de Commissie een aantal punten op het sociale terrein.  
• Von der Leyen blikte bijvoorbeeld terug op de aangenomen richtlijn pay transparancy, die een essentiële bijdrage aan gender gelijkheid levert. Daarnaast prees ze de EU voor haar daadkrachtige actie tijdens de COVID-19 pandemie. Het EU-programma SURE heeft bijvoorbeeld voorzien in de aanspraken van lidstaten op financiering voor het behoud van arbeidsplaatsen die door COVID-19 onder druk zijn komen te staan;  
• Met het oog op de klimaat- en digitale transities is het verwerven van skills essentieel gebleken. 2023 is het jaar van de skills. Hierbij wordt de noodzaak nog eens benadrukt en in de schijnwerpers gezet.  

• Vooruitblikkend benadrukte Von der Leyen dat werkgevers en werknemers belangrijk zijn en blijven in de sociale markteconomie. De Commissie zal een conferentie over de sociale dialoog organiseren die gericht zal zijn op de uitdagingen van de nieuwe arbeidsmarkten, met skills en Artificial Intelligence als kerngebieden. 

Digitalisering 

• Op het digitale domein blikte Von der Leyen terug op de EU als wereldwijde pionier op het gebied van burgerrechten in de digitale wereld. De DSA en DMA ervoor dat Big Tech zich eerlijk en verantwoord gedraagt in de EU, ontwikkelingen waar we trots op mogen zijn. 
• In de speech stond AI verder centraal. Volgens de voorzitter van de Commissie zal het de gezondheidszorg verbeteren, de productiviteit verhogen en helpen bij het aanpakken van klimaatverandering. Maar er zijn ook bedreigingen, vooral van gen-AI. 

• Ontwikkelingen op het gebied van AI gaan sneller dan zelfs de ontwikkelaars hadden verwacht. Von der Leyen stelt dat er "steeds minder ruimte is om deze technologie op verantwoorde wijze te sturen", de window of opportunity sluit langzaam om vorm te geven aan internationale regels en gevaren te beperken. 
• De EU moet de leiding nemen op dit gebied een raamwerk voor AI ontwikkelen en onderhandelen met internationale partners gebaseerd op drie pijlers: guardrails, governance and guiding innovation. 
• De eerste prioriteit van de Commissievoorzitter is ervoor te zorgen dat AI zich op een mensgerichte, transparante en verantwoordelijke manier ontwikkelt. Daarom zal Von der Leyen in de eerste 100 dagen een wetgevende aanpak uitwerken. 
• Ten tweede moet de EU de krachten bundelen met partners om te zorgen voor een wereldwijde aanpak van het begrijpen van de impact van AI in onze samenlevingen. 
• De derde pijler is het begeleiden van innovatie op een verantwoorde manier. Dankzij Europese investeringen in de afgelopen jaren is Europa nu toonaangevend op het gebied van supercomputers - met 3 van de 5 krachtigste supercomputers ter wereld, aldus de Commissievoorzitter.  

• Von der Leyen heeft een nieuw initiatief aangekondigd om onze krachtige computers open te stellen voor AI-start-ups om hun modellen te trainen. 

Macro-economisch/ financieel 

• Volgens Von der Leyen is het bredere macro-economische beeld in de context van de uitdagingen waar we het afgelopen jaar tegenover hebben gestaan gematigd positief. 
• Next Gen EU is een goed instrument gebleken om na COVID de Europese economie weer op te starten. 
• De werkloosheid is op recordlaagte, tekorten aan medewerkers zijn enorm hoog. 

• Daarom moeten we de toegang tot de arbeidsmarkt verbeteren, vooral voor vrouwen, en de migratie van geschoolde arbeidskrachten bevorderen. 
• Ook heeft de EU volgens Von der Leyen succesvol de ergste effecten van de energiecrisis kunnen mitigeren, toen Poetin begon met energie als pressiemiddel te gebruiken.  
• Energieprijzen zijn nu weer enigszins gedaald, alhoewel ze niet op de niveaus van voor de oorlog zijn. 

Health 

• De afgelopen jaren domineerde health de toespraken van VDL (de pandemie in 2020, de vaccins in 2021, en de mental health strategy in 2022).  

• Daarom is het bijzonder om te zien dat er in de toespraak van dit jaar geen nieuwe gezondheidsinitiatieven werden gepresenteerd.  
• In plaats daarvan benoemde Von der Leyen de vooruitgang die is geboekt bij de opbouw van de Gezondheidsunie en voegde eraan toe dat deze na de uitbreiding van de EU kan worden voltooid. 

Internationale dimensie 

• Op het vlak van internationale handel sprak Von der Leyen ten eerste uitgebreid over marktverstoringen door handelspraktijken van derde landen. Een veelbesproken aankondiging was het anti-subsidie onderzoek dat de Commissie zal starten naar de handel in elektrische voertuigen vanuit China.  
• Naast het aankondigen van deze handelsdefensieve maatregel benoemde Von der Leyen ook dat het belangrijk is om open communicatie met China te houden. De Europese strategie ten opzichte van China is niet gericht op decoupling, maar op de-risking. 

• Om waardeketens weerbaarder te maken, moet de EU daarnaast partnerschappen aangaan.  De EU moet minder afhankelijkheid van één toeleverancier en diversifiëren door bijvoorbeeld te investeren in lokale industrieën in Afrika en Latijns-Amerika verbeteren. 
• Daarnaast moeten er volgens Von der Leyen meer handelsverdragen worden afgerond, te beginnen met Australië, Mexico en Mercosur. Op de langere termijn moten de onderhandelingen met India en Indonesië ook tot een akkoord leiden. 
• Via ‘Global Gateway’ wil de Commissievoorzitter daarnaast een transparante, duurzame en economisch aantrekkelijke partnerschap voor derde landen zijn. Concreet wil Von der Leyen bijvoorbeeld bouwen aan een ‘Economische Corridor India - Midden-Oosten – Europa'. Met een spoorverbinding zal de handel tussen India en Europa 40% sneller verlopen. 
• Komende jaren nog 50 miljard investeringen in Ukraine: voor investeringen en hervorming. Dit naast de 12 miljard die al zijn besteed aan onder andere te helpen salarissen en pensioenen te betalen. 
• De deur wordt ten slotte heel wijd opengezet om de EU verder uit te breiden (Oekraïne, Westelijke Balkan, Moldavië, op langere termijnperspectief voor Georgië). 

Intentieverklaring 

Naast alle onderwerpen die Von der Leyen in haar speech heeft genoemd heeft ze ook een zogenaamde intentieverklaring verstuurd naar Roberta Metsola (President van het Europees Parlement) en Pedro Sánchez (Premier van Spanje, die momenteel de Europese Raad voorzit). Daarin beschrijft ze de acties die de Commissie het komende jaar wil nemen door middel van wetgeving en andere initiatieven. Zie hieronder opgenomen:  

• Een Europese Green Deal  
• Pakket Europese windenergie  
• Klimaatdoelstellingen voor 2040  
• Initiatief voor waterweerbaarheid  

• Een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk  
• EU-ruimtewet  
• Strategie voor een satellietdata-economie  
• Initiatief om de Europese supercomputercapaciteit open te stellen voor ethische en verantwoordelijke AI-start-ups  

• Een Europa die werkt voor de mensen  
• EU-initiatief voor biotechnologie en bio manufacturing  
• Follow-up van de topbijeenkomsten van Hertoginnedal  
• Geavanceerd materiaal voor industrieel leiderschap  
• Initiatief inzake regels voor de Europese ondernemingsraad  

• Een sterker Europa in de wereld  
• Versterking van het partnerschap met Afrika  
• Europese industriële defensiestrategie  

• Bevordering van onze Europese levenswijze  
• Verlenging van de tijdelijke bescherming voor mensen die Oekraïne ontvluchten  
• Actieplan ter bestrijding van drugshandel, inclusief de Europese havenalliantie  
• Actualisering van het rechtskader voor en versterking van de samenwerking bij de bestrijding van migrantensmokkel  
• Gemeenschappelijk Europees diploma  

• Een nieuwe impuls voor de Europese democratie  
• Mededeling over hervormingen en beleidsevaluaties vóór de uitbreiding  
• Aanbeveling van de Commissie over geïntegreerde kinderbeschermingssystemen