Ursula von der Leyen: meer oog voor de ondernemer dan ooit tevoren

Voor de vierde keer hield de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, haar State of the Union. Wat gelijk duidelijk werd: de EU-voorzitter heeft meer oog voor de economie dan ooit (al liet ze ook een punt liggen). Wat kunnen ondernemers van haar verwachten?

Laten we maar direct met de deur in huis vallen. Wie een word count doet, is blij verrast: in geen jaren heeft een EU-voorzitter zo vaak gerefereerd aan het bedrijfsleven als Ursula von der Leyen nu deed. Europa moet haar concurrentievoordeel behouden, zei Von der Leyen, en daar zijn ondernemers natuurlijk heel hard bij nodig.

In haar jaarlijkse State of the Union wond ze er dan ook geen doekjes om: de Commissie heeft ondernemers hard nodig om de klimaatdoelstellingen te bereiken. Klimaatoplossingen moeten komen van het bedrijfsleven, benadrukte Von der Leyen. Daarom wil de Europese Commissie de concurrentiekracht van Europese bedrijven vergroten. Vooral ten opzichte van zwaar gesubsidieerde Chinese bedrijven, die zorgen voor oneerlijke concurrentie. Onze industrie heeft Europese steun nodig om te verduurzamen, zei de voorzitter, om zo de Green Deal (het Europese klimaatplan) te laten slagen. Een van haar initiatieven is STEP, het Strategic Technologies for Europe Platform, dat bestaande en nieuwe EU-fondsen moet focussen op digitale, biologische en groene innovaties. Dat voorstel moet nog goedgekeurd worden door het Europees Parlement en Von der Leyen drong aan op snelle goedkeuring van het budget: ‘Onze bedrijven hebben deze steun nu nodig.’

Minder regels

Ook is inmiddels doorgedrongen bij de Europese Commissie dat (vooral kleinere) bedrijven het moeilijk vinden om aan alle regels en normen te voldoen op de manier die de EU graag heeft. Het is te ingewikkeld en de administratie kost te veel tijd. Dat gaat af van de tijd om te ondernemen, aldus Von der Leyen. ‘Het betekent vaak dat mkb-bedrijven kansen missen om te groeien.’ Haar oplossing: een mkb-gezant, die rechtstreeks aan Von der Leyen rapporteert. Zo kan er gesnoeid worden in Europese regelgeving. Volgende maand moeten de eerste acties om regeldruk met zo'n 25 procent te verminderen. 'Voor elke nieuwe regel laten we een concurrentiecheck doen door een onafhankelijke commissie,' zei Von der Leyen. Ze wil met de lidstaten in gesprek om ook op nationaal niveau een kwart van de regeldruk af te halen. ‘Ondernemen moet makkelijker worden in Europa.’

Meer zelfstandigheid

De open economie waar vanuit Brussel steeds werd gepleit, lijkt niet meer te passen bij de geopolitieke werkelijkheid. Europa moet onafhankelijk kunnen kiezen tussen grondstoffenleveranciers, zei Von der Leyen. Vooral de hightechindustrie heeft weinig andere keus dan grondstoffen uit China of uit Afrikaanse landen waar China een dominante aanwezigheid heeft. Voor grondstoffen wil Brussel de boer op richting Zuid-Amerika. Von der Leyen kondigde daarom een charmeoffensief aan om grondstoffen uit Latijns-Amerikaanse landen veilig te stellen. Europa wil het aantrekkelijk alternatief worden voor landen met hightech-grondstoffen door ze te helpen ook de verwerking van grondstoffen in eigen land te organiseren. Hierdoor kunnen Zuid-Amerikaanse bedrijven een hogere prijs vragen voor bewerkte grondstoffen en dat moet Europa (en Europese bedrijven) de goodwill opleveren die ze een voorsprong geeft op de wereldmarkt.

Ursula von der Leyen en de State of the UnionDe Duitse Ursula von der Leyen is sinds 2019 voorzitter van de Europese Commissie. Daarvoor was zij actief in de Duitse politiek, onder andere als minister van Defensie. Sinds 2010 houdt de voorzitter van de Europese Commissie een State of the European Union-speech voor het Europees Parlement, een soort Nederlandse troonrede of speech die de president van de Verenigde Staten jaarlijks houdt. Tijdens deze ‘SOTEU’ kijkt zij terug op het afgelopen politieke jaar en kondigt zij beleid en voornemens aan voor de komende periode. De eerste State of the European Union-speech werd gehouden door de toenmalige Commissievoorzitter, José Manuel Barroso.

Meer vrienden

De crises tijdens de voorzittersperiode van Von der Leyen hebben duidelijk gemaakt dat de Europese economie erg afhankelijk is van het buitenland. Corona schopte de goederenstroom vanuit China in de war, met tekorten bij maakbedrijven en middenstanders als gevolg. De oorlog in Oekraïne liet Europa wachten op brandstof, graan en machineonderdelen. Het is duidelijk: de EU moet op zoek naar vrienden. Voor een deel zoekt Von der Leyen de vrienden in de buurt. ‘In een wereld waar size and weight matters is het duidelijk in Europa’s strategische en veiligheidsbelang om de Unie te completeren’, aldus de Commissievoorzitter. Ze hield daarom een krachtig pleidooi om Oekraïne lid te laten worden van de EU. Maar ze noemde ook Moldavië en de Westelijke Balkanlanden als potentiële leden. Daarmee hoopt de Commissie een stabielere oostgrens te maken. Binnen de EU-grenzen moeten wat haar betreft Roemenië en Bulgarije bij de Schengenregio van open grenzen.

Ook in Afrika moet de EU zich meer manifesteren. De onrust met militaire coups en de mogelijke inmenging van Rusland is een direct gevaar voor Europa, waarschuwde Von der Leyen. Maar Von der Leyen zoekt ook economische bondgenoten verder van huis. Trots meldde ze een grootschalige samenwerking met India. Het land is de vijfde economie ter wereld, na de VS, Japan, China en Duitsland. 

Op het grote wereldtoneel wil de Europese Commissie vooral steun krijgen door soft power. Niet-Westerse landen willen terecht meer te zeggen hebben over globalisering in internationale gremia zoals de Wereldbank en de WTO. ‘Hun zorgen zijn terecht’, vindt Von der Leyen. ‘De opkomende economieën, met hun mensen en hun grondstoffen, zijn essentiële bondgenoten bij het maken van een schonere, veiligere en welvarender wereld.'

Maar waar is de interne markt?

De interne markt werd altijd de basis van de Europese Unie genoemd. Tijdens de onderhandelingen rond Brexit was elke Britse voorwaarde die tornde aan die interne markt een doodzonde. Nu kwam de interne markt precies nul keer voor in de State of the Union. Nogal weinig, dus. Het ging wel over de arbeidsmarkt (meer mensen nodig), de buitenlandse markt (EU bedrijven wordt te vaak buitengesloten), de wereldmarkt (wordt overspoeld met goedkope Chinese auto’s) en de sociale markteconomie (die de EU tijdens de coronacrisis voor massaontslagen heeft behoed). Op het bestaan van de interne markt werd wel gehint als het gaat om de defensie. Europese defensiebedrijven bijvoorbeeld kunnen gebruik maken van de stimulering die de EU wil van digitale technieken. Gezien de dreigende situatie in de wereld zou de ontwikkeling van een zelfstandige defensie-industrie in Europa een verwacht speerpunt zijn in plaats van een melding in de zijlijn. Is de interne markt dan af en vanzelfsprekend? Dat zullen veel ondernemers ontkennen. Nog steeds zijn er veel landen die hun eigen regels toevoegen aan de kaders van de EU. Of de regels worden verschillend uitgelegd. Als ze al geïmplementeerd zijn. Al met al wel erg weinig aandacht voor zo’n cruciaal onderdeel van de Europese Unie, die zo belangrijk is voor de welvaart op het continent.

Nog even netjes op een rijtje:

• Vanaf deze maand (september) wordt een reeks dialogen gehouden met de industrie over de overgang naar schone energie
• Er komt een European Wind Power-pakket in samenwerking met industrie en lidstaten
• De Commissie lanceert een strategische dialoog over de toekomst van landbouw in de EU
• Met het Belgische voorzitterschap wordt volgend jaar een Sociale Partners Top gehouden om de arbeidsmarkt te bespreken
• Er wordt een mkb-gezant benoemd die direct rapporteert aan Von der Leyen
• Elk nieuw stukje regelgeving wordt door een onafhankelijke commissie beoordeeld op het gevolg voor het concurrentievermogen
• Volgende maand komen de eerste voorstellen om rapportageverplichtingen aan de EU met 25 procent te verminderen
• Afronden van handelsakkoorden met Australië, Mexico en de Mercosur-landen. Daarna gesprekken beginnen met India en Indonesië
• Mario Draghi maakt een rapport over de toekomst van het Europese concurrentievermogen
• Europese AI-startups krijgen toegang tot Europese supercomputers om hun modellen te testen
• Er komt een nieuwe strategische aanpak voor samenwerking met Afrikaanse landen voor de EU-Afrikaanse top in 2024
• De Commissie organiseert een overleg voor de aanpak van mensensmokkelaars
• Er komt een voorstel om 50 miljard extra beschikbaar te stellen aan Oekraïne voor investeringen en hervormingen
• Er komt een serie verkenningen naar uitbreiding van de EU