Duurzame energie heeft de wind in de zeilen. Waarom zouden we dan niet gewoon nu al stoppen met fossiele energie? Ook vanuit actiegroepen klinkt regelmatig het pleidooi om nog sneller afscheid te nemen van fossiele brandstoffen. Is dat realistisch?
Laatst werd een mijlpaal bereikt: in Nederland staat voor 6.000 megawatt windmolens op land. Daarmee is een doelstelling uit het klimaatakkoord van 2013 gehaald. Het komt nu steeds vaker voor dat windmolens en zonnepanelen de volledige behoefte aan elektriciteit in Nederland invullen. Dat is goed nieuws, want het laat zien dat de energietransitie ontzettend hard gaat. Maar gaat het ook hard genoeg om radicaal afscheid te nemen van fossiele brandstoffen? Het simpele antwoord is ‘nee’. Wereldwijd is nog steeds meer dan 80 procent van alle energie fossiel, in Europa is dat 70 procent. Als we onze oude schoenen niet weg willen gooien voordat we nieuwe hebben, moet de wereld nog even door met olie en gas.
Toch pleiten steeds meer mensen voor een radicale breuk met ‘fossiel’. Bekende Nederlanders als actrice Carice van Houten voegen zich bij de klimaatbeweging. Het anti-fossiel-kamp lijkt de wind in de zeilen te hebben. Actiegroep Extinction Rebellion, bekend van de blokkades van de A12 in Den Haag, gaat het verst in zijn eisen. ‘Doe wat nodig is om biodiversiteitsverlies te stoppen en verminder de uitstoot van broeikasgassen naar netto nul in 2025’, staat op de website te lezen. Door in te zetten op méér duurzame energie, méér besparing en mínder consumptie, claimen klimaatactivisten dat olie en gas op korte termijn de deur uit kunnen. Wat als we in 2025 stoppen met fossiel? Wat gebeurt er dan? Laten we eens kijken wat een radicaal einde van fossiel zou betekenen voor Nederland.
Alleen wie het kan betalen, gebruikt dan nog elektriciteit
Het aandeel ‘hernieuwbaar’ in de elektriciteitsmix is volgens het CBS in 2022 ongeveer 40 procent. Hoewel windmolens en zonnepanelen soms genoeg stroom leveren om aan de vraag te voldoen, heeft Nederland voor de opwekking van 56 procent van de elektriciteit nog steeds fossiele brandstoffen nodig. De resterende 4 procent wordt opgewekt met kernenergie. In 2025 wordt waarschijnlijk al meer dan de helft van alle elektriciteit in Nederland duurzaam opgewekt. Dat is goed nieuws, maar dat betekent dat we - in tegenstelling tot de wens van Extinction Rebellion - nog steeds fossiele brandstoffen nodig hebben.
De industrie gebruikt de meeste stroom in Nederland, namelijk 33 procent, gevolgd door adviesbureaus en andere dienstverleners met 31 procent. Woningen verbruiken 22 procent van het totaal. Als we vanaf 2025 geen fossiel meer mogen gebruik bij het opwekken van elektriciteit, dan betekent dat dat bedrijven en huishoudens te maken krijgen met tekorten. Geen licht meer op kantoor of in de woonkamer, de koelkast die af en toe uitvalt, en voor velen het angstbeeld der angstbeelden: geen wifi!
Maar in geval van tekorten zal het marktmechanisme zijn werk doen. Als het aanbod daalt, stijgt de prijs, waardoor de vraag daalt. Alleen degene die het kan betalen, gebruikt dan nog elektriciteit. Mission accomplished? Niet echt. In 2022 hebben we op hardhandige wijze kennisgemaakt met deze methode. Doordat Poetin de gaskraan naar Europa dichtdraaide ontstond er een tekort aan gas. Omdat dat gas ook voor de productie van stroom wordt gebruikt gingen de elektriciteitsprijzen door het dak. Vraag en aanbod vonden elkaar in een nieuw evenwicht. Maar het veroorzaakte economische schade, want het veroorzaakte hogere kostprijzen van producten zonder dat die echt waardevoller werden. Er ontstond kortom hoge inflatie. De stijgende energiearmoede onder huishoudens veroorzaakten maatschappelijke onrust waardoor de overheid miljarden moest uittrekken ter compensatie.
Hoge prijzen hebben naast nadelige effecten ook een positieve kant. Er ontstaat namelijk meer aandacht voor duurzame oplossingen. Huishoudens en bedrijven zijn massaal aan de slag gegaan met zonnepanelen, warmtepompen en isolatie. Dat zal structureel bijdragen aan een duurzame energiemix. En efficiënter energiegebruik drukt de vraag en dat heeft een verlagend effect op de prijzen. Ook de energiebesparingsplicht die de overheid in het bedrijfsleven gaat handhaven zal gewicht in de schaal leggen. Maar geen expert verwacht dat Nederland hierdoor in 2025 zónder fossiele brandstoffen kan.