Voorstellen Commissie voor aanpassing Stabiliteits- en Groeipact en verhoging EU budget

In het laatste volledige Europese jaar voor de verkiezingen staan aanpassing van zowel de begrotingsregels voor EU lidstaten als de eigen begroting van de EU op de agenda.

Aanpassing Stabiliteits- en Groeipact (SGP)

In maart 2023 heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan om de EU begrotingsregels die voor lidstaten gelden te herzien. Eerdere begrotingsregels waren gestoeld op het Stabiliteits- en Groeipact (SGP), dat de breed bekende regels omtrent schuldenlast en begrotingstekorten (respectievelijk 60% van het BBP en 3% op jaarbasis) vaststelt. Door de pandemie zijn in 2020 de begrotingsregels tijdelijk opgeschort, tot januari 2024. Terugkeren naar de oude begrotingsregels lijkt niet meer mogelijk: door de pandemie- en energiesteun die verschillende lidstaten hebben geleverd aan burgers en bedrijven is de schuldenlast in veel landen zo hoog dat het niet meer mogelijk is om een economisch redelijk bezuinigingspad binnen 20 jaar naar de 60% in te stellen. Om de regels aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid stelt de Commissie een herziening van de begrotingsregels voor.

Een van de belangrijkste aspecten van het Commissievoorstel is de inzet op landenspecifieke schuldafbouwprogramma’s. Dit betekent dat elke EU lidstaat met een voor haar passend plan zal komen om de schuldenlast op een redelijk tempo terug te dringen, zonder dat dit voor grote (negatieve) economische schokken zal zorgen. Op deze manier kunnen economische groei en voldoende investeringen in de economie om deze draaiende te houden verzekerd worden, terwijl er tegelijkertijd wordt gewerkt aan een lagere staatsschuld. Alle investeringen moeten in lijn zijn met EU prioriteiten omtrent digitalisering en verduurzaming. De 1/20e regel, waarbij overheidsschulden boven de 60% binnen een tijdspad van 20 jaar moeten worden afgebouwd, gaat van tafel; dat is een realistische stap.

Mocht een lidstaat zich niet houden aan het door zichzelf opgestelde bezuinigingspad dan kan de Europese Commissie de lidstaat adviseren of in het allerlaatste geval een buitensporigtekortprocedure (excessive deficit procedure) openen. Daarnaast moet de macro-economische onevenwichtigheidsprocedure (MEOP) ook bedreigingen die veroorzaakt worden door veranderingen klimaat en biodiversiteit gaan omvatten. Een verdere versimpeling van de regels, zoals eerder werd beloofd door de Commissie, is helaas niet gelukt. In tegendeel, omdat elke lidstaat nu een (indien van toepassing) eigen bezuinigingsplan zal moeten opstellen lijkt het erop dat de regels (en daarmee de naleving daarvan) alleen maar complexer worden.

Gezien het feit dat de oude begrotingsregels conform het SGP weer vanaf 1 januari 2024 van kracht worden zal dit dossier prioritair zijn voor het Spaans voorzitterschap van de EU, dat sinds 1 juli van start is gegaan. Aangezien het over de begrotingen van lidstaten gaat is de Raad van de EU leidend in dit proces; het Europees Parlement mag een mening over de door de Commissie voorgestelde regels vormen maar heeft geen officiële rol in het wetgevend proces.

Voorstel verhoging Meerjarig Financieel Kader (MFK)
Een begroting waarbij het Europees Parlement wel directer betrokken is, is de eigen EU begroting: het Meerjarig Financieel Kader (MFK). Het MFK van de EU is het financiële raamwerk dat de begroting van de Europese Unie voor een periode van zeven jaar bepaalt. Het MFK stelt uitgavenplafonds vast en verdeelt de financiële middelen van de EU over verschillende beleidsgebieden en fondsen, zoals landbouw, regionale ontwikkeling, onderzoek en innovatie en buitenlandbeleid. De afgelopen jaren heeft de Europese Commissie gemerkt dat het huidige lopende budget (2020-2027) niet uitkomt. Daarom doet het een voorstel om de huidige meerjarenbegroting te verhogen met €66 miljard. De redenen die de Europese Commissie noemt om meer EU gelden te mobiliseren zijn hogere inflatie, hogere rente op de coronaleningen, klimaataanpak, een nieuwe migratiegolf en steun aan Oekraïne.

Een belangrijk onderdeel van de verhoging voor het bedrijfsleven is het Strategic Technologies for Europe Platform (STEP), t.w.v. €10 miljard. Het platform moet investeringen stimuleren op het gebied van digitalisering, verduurzaming, biotech en defensie. Dit bedrag wordt verdeeld over verschillende bestaande EU-financieringsprogramma’s: €3 miljard voor InvestEU, €0,5 miljard voor Horizon Europe, €5 miljard voor het Innovatiefonds en €1,5 miljard voor het Europees Defensiefonds (EDF). De overige gelden uit de voorgestelde verhoging van het budget vloeien naar immigratie (bijv. het sluiten van deals met landen waar veel vluchtelingen vandaan komen, of meer financiering voor FRONTEX), alsmede extra steun voor Oekraïne (ongeveer €50 miljard in leningen, subsidies en exportgaranties).

De eerste reacties op het voorstel van de Europese Commissie waren gemengd. Het Europees Parlement lijkt gematigd positief, maar binnen de lidstaten heerst meer scepsis. Nederland is een kritische partij: het  vindt dat de huidige begroting voldoende is en extra uitgaven met bezuinigingen elders moeten worden opgevangen. De komende maanden zullen het Europees Parlement en de lidstaten een kritische blik werpen op het Commissievoorstel. Een akkoord van beide instellingen is namelijk nodig om tot een daadwerkelijke verhoging over te gaan.