Investeringsstimulering: geen soevereiniteitsfonds, wel een STEP

De Europese Commissie heeft op 20 juni 2023 een strategie voor Europese economische veiligheid gepubliceerd. De strategie zet in op het bevorderen van de economische basis en het concurrentievermogen van de EU, het beschermen tegen economische veiligheidsrisico's, en het aangaan van partnerschappen met derde landen. De strategie bevat vooral aankondigingen, bijvoorbeeld op het gebied van exportcontrole en investeringstoetsing, die verder moeten worden uitgewerkt en later in het jaar zullen worden gepubliceerd.  

Het is opvallend dat de Europese Commissie er vooralsnog voor kiest om geen Europees Soevereiniteitsfonds op te richten. De Commissie had het fonds in september 2022 aangekondigd, maar zet het voorstel voorlopig in de ijskast na kritiek van verschillende lidstaten over het verruimen van de Europese begroting (waaronder Nederland). In plaats daarvan creëert de Commissie een nieuw platform: het Strategic Technologies for Europe Platform (STEP). Het platform moet investeringen stimuleren op het gebied van digitalisering, verduurzaming, biotech en defensie. Hiertoe bundelt het platform informatie over bestaande financieringsmogelijkheden middels een speciale website (‘Sovereignty-portal’).

Hoewel er geen volledig Soevereiniteitsfonds wordt opgericht, wil de Commissie €10 miljard nieuwe middelen toewijzen aan een aantal bestaande programma's: €3 miljard voor InvestEU, €0,5 miljard voor Horizon Europe, €5 miljard voor het Innovatiefonds en €1,5 miljard voor het Europees Defensiefonds (EDF). Hiervoor moeten de lidstaten hun goedkeuring geven als onderdeel van de interim-evaluatie van de Europese begroting. Hoewel de strategie met geen woord rept over het uitblijvende Soevereiniteitsfonds, stelt Von der Leyen overigens dat STEP de voorloper moet zijn van een ‘fully fledged Sovereignty Fund in the future’.

Dual-use technologie: R&D versterken, exportcontroles  Europees coördineren

Volgens de Commissie is er dringend behoefte aan snellere en gecoördineerde actie op Europees niveau op het gebied van uitvoercontroles omdat een ongecoördineerde proliferatie van nationale controles zou leiden tot ‘loopholes’ in het systeem en ondermijning van de integriteit van de interne markt. De Commissie wil een meer gecoördineerde Europese aanpak ontwikkelen die verder gaat dan de huidige verplichting tot transparantie tussen de lidstaten. De Commissie zal daarom uiterlijk eind 2023 een voorstel indienen om de coördinatie van exportcontroles te verbeteren. Ook zullen er opties worden onderzocht om gerichte financiële steun voor onderzoek en ontwikkeling van technologieën voor tweeërlei gebruik mogelijk te maken.

Initiatief voor risicobeheersing uitgaande investeringen

Ten slotte kondigt de Commissie aan om samen met de lidstaten te onderzoeken welke veiligheidsrisico's kunnen voortvloeien uit investeringen in strategische technologieën door Europese bedrijven in derde landen. Op basis hiervan wil de Commissie voor het einde van 2023 een ‘initiatief’ voorstellen om de risico’s omtrent uitgaande investeringen te beheersen, bijvoorbeeld door investeringstoetsing. Het is nog onduidelijk of dit initiatief al dan niet wetgevend van aard zal zijn.

De strategie diende als inbreng voor een discussie over economische veiligheid tijdens de Europese Top van 29-30 juni 2023. VNO-NCW en MKB-Nederland benadrukken het belang van een goede balans tussen het beschermen tegen veiligheidsrisico’s en het zoveel mogelijk garanderen van een open Europese economie en een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De komende periode zullen de ondernemersorganisaties de strategie grondig bestuderen en beoordelen.