Vrijdag 2 en zaterdag 3 februari vindt de jaarlijkse Bilderberg conferentie weer plaats. 'Winnaar of Verliezer?' is het thema. In deze voorpublicatie van de conferentiebundel van de Bilderberg buigen politiek filosofen Haroon Sheikh en Luuk van Middelaar zich over de vraag hoe we ons kunnen voorbereiden op een nieuw tijdperk.
De wereld is groot en onstuimig en Nederland maar een klein landje dat schuilt achter de dijken. Of toch niet? Zelfs in een wereld die niet automatisch veiliger, opener en democratischer wordt, is er geen reden voor Nederland om bij de pakken neer te zitten, stelt Haroon Sheikh. En nu de Europese Unie tien jaar crisis heeft doorstaan, is het de hoogste tijd om minder ad hoc en meer strategisch het internationale stijdtoneel te betreden, aldus Luuk van Middelaar. Alvast twee (sterk ingekorte) voorproefjes uit de publicatie bij de Bilderberg conferentie.
Zou u de complete Bilderbergpublicatie willen ontvangen? Stuur dan een mailtje naar mw. Danny van der Ven: ven@vnoncw-mkb.nl.
Let op: er is slechts een beperkt aantal exemplaren beschikbaar.
Haroon Sheikh: 'Nederland is niet onmachtig'
De gemakkelijke globalisering is voorbij. Decennialang kon Nederland profiteren van een wereld die veiliger, opener en democratischer werd. Die global village wordt nu echter broeierig. De macht van het westen staat onder druk.
Een reflex is om naar binnen te keren en te hopen dat muren – fysiek, maar ook intellectueel – de spanningen buiten kunnen houden. Maar dat is voor Nederland geen optie. Nederland is een klein land met een grote openheid. Handel, investeringen, maar ook grote hoeveelheden kapitaal in de vorm van pensioenen, hypotheken en spaargeld, maken ons land afhankelijk van wat er elders gebeurt. Moeten wij dan onmachtig toekijken hoe de wereld verandert? Nee. Wij kunnen wel degelijk vormgeven aan globale ontwikkelingen.
Nederland als voorbeelddelta
Als vruchtbare delta was Nederland al heel vroeg een dichtbevolkt gebied dat bovendien sterk verstedelijkte. Aan het eind van de negentiende eeuw woonde meer dan de helft van de Nederlandse bevolking in steden, voor de regio Holland was dat niveau al in 1600 bereikt. Ter vergelijking: de VS bereikten dat niveau pas in 1910.
We zouden Nederland vanuit dit opzicht dan ook niet als een klein land moeten beschouwen, maar als een geavanceerde delta: een miljoenenstad aan het water die door de eeuwen heen expertise heeft opgebouwd. Als zodanig zou Nederland een voorbeeld voor de andere delta’s kunnen vormen.
Nederland als veilige leefwereld
Ons land heeft bijzonder veel kennis en kunde op het gebied van voeding en water. De reputatie van bedrijven als Boskalis en Unilever, de Wageningse Food Valley en instituten als Deltares onderstreept dat nog eens. We zien echter in toenemende mate dat het geen aparte domeinen meer zijn; er treedt steeds vaker een relatie op met veiligheid. Exemplarisch in dit verband is de problematiek rondom klimaatvluchtelingen: grote groepen mensen die vanwege droogte en slechte oogsten op de vlucht slaan, met alle humanitaire en geopolitieke consequenties van dien. Een combinatie van Nederlandse expertise inzake voeding en water enerzijds en vrede en veiligheid anderzijds, vormt een uniek exportproduct waarbij Nederland de wereld veiliger maakt door toekomstige problemen bij de wortel aan te pakken. Voedsel en water worden dan niet slechts als exportproduct of voor ontwikkelingshulp ingezet, maar als unieke Nederlandse veiligheidsstrategie voor de wereld.
Nederland als scheidsrechter
Wij zijn een klein land en kunnen daarom nooit onze wil aan grotere landen opleggen. Maar een prominentere rol als scheidsrechter is niet ondenkbaar. De scheidsrechter ontleent zijn invloed namelijk niet aan brute macht, maar aan het feit dat hij een onafhankelijke positie inneemt. Het is iemand die de regels volgt en tevens beseft dat alle partijen op hun eigen belangen uit zijn.
'Wij kunnen de leider van het blok van kleine landen worden'
Wij kunnen [binnen Europa; red.] de leider van het blok van kleine landen worden die in de omgang met grotere landen beginselen als gelijkwaardigheid en algemeen geldende regels verdedigen.
Buiten Europa kunnen we op wereldniveau hetzelfde doen: allianties aangaan met kleine en open, doch invloedrijke landen, die gebaat zijn bij de handhaving van internationale verdragen en instellingen. Denk aan landen als Singapore, Zuid-Korea, de Arabische Emiraten en Chili.
Voorwaarde voor deze strategie is wel dat wijzelf aan hoge standaarden voldoen. Op dit moment loopt Nederland achter op het gebied van internationale zakelijke belastingheffing en de uitvoering van het Parijse klimaatakkoord. Dat doet onze geloofwaardigheid als regelhandhaver geen goed. Nederland kan geopolitiek het meest voor elkaar krijgen als betrouwbare en eerlijke partner, maar om dat waar te maken, moeten we eerst eerlijker tegenover onszelf zijn.
Wie is Haroon Sheikh?Haroon Sheikh (1980) studeerde bestuurskunde, filosofie en politicologie in Leiden en Oxford. Hij promoveerde op een onderzoek naar de relatie tussen modernisering en traditie. Op dit moment werkt hij als docent bij Centrum Èthos aan de Vrije Universiteit, geeft hij leiding aan Freedomlab Thinktank en is hij senior researcher bij Dasym Investment Strategies, waar hij zich vooral bezighoudt met opkomende regio’s en nieuwe technologieën.
Luuk van Middelaar: 'Regeren is vooruitzien'
De Europese politiek maakt sinds tien jaar een metamorfose door. Zonder bouwplan, onder druk van de gebeurtenissen, improviserend in de chaos van het moment. De Brusselse “regelfabriek”, opgericht om geduldig belangen te vervlechten en een Europese binnenmarkt te bouwen, vormt zich om tot een Unie die ook in staat is “gebeurtenissenpolitiek” te bedrijven, bij machte te reageren op de wisselvalligheden van het lot. Tastend ontdekten politiek en kiezers in Europa dat we samen niet alleen een Markt hebben, maar ook een Munt en een Grens, dus een Macht in de wereld zijn. Even wennen. […] Na tien jaar crisisbeheer is [het vergroten van veerkracht, slagvaardigheid en improvisatievermogen; red.] de grote opdracht voor de Europese Unie.
Migratie als test voor onze samenleving
Twee voorbeelden. Ten eerste migratie, dé grote test voor onze samenlevingen, voor zeker één of twee generaties. Waarom moet de migratiegolf uit Afrika eerst tot zichtbare noodtoestanden leiden voor de EU tot actie overgaat? Het moet duidelijk worden dat bij de lusten van het vrije personenverkeer ook de lasten horen voor zorgen om de bewaking van buitengrenzen (niet alleen een zaak voor Griekenland en Italië) én de zorgen om asielzoekers die de gezamenlijke grens overkomen. Maar het echte werk moet natuurlijk aan de bron gebeuren, in landen van vertrek. Volgens kenners ligt de sleutel in het effectief terugsturen van economische migranten, samen met het openen van een beperkte maar geloofwaardige route voor legale migratie. Keerzijde is effectief uitzetbeleid. Ook hier is vooruitzien mogelijk. De EU heeft een langlopend akkoord met 78 ontwikkelingslanden in Afrika, de Caraïben en de Pacific. Dit zogeheten Cotonou-akkoord eindigt in 2020; over verlenging wordt vanaf 2018 onderhandeld. Dus denk aan die bootjes en zet in de nieuwe versie wél een glasheldere, generieke en rechtstreeks-werkende bepaling dat hulp en handel afhangen van medewerking aan terugkeer.
Ook hightech is strijdtoneel
Tweede voorbeeld, uit de economische sfeer. Nederland en Europa moeten strategischer omgaan met hightech-industrie. Want het is toch frappant: wanneer wasmiddelen- en verffabrikanten door het buitenland worden belaagd, staat Nederland wegens gefnuikte nationale trots op zijn kop. Maar de geplande overname van de Eindhovense chipfabrikant NXP – voorheen Philips, uiteraard – door het Amerikaanse Qualcomm bereikt enkel de financiële hoekjes van de kranten.
'Voor Amerika en China gaat het om greep op de toekomst'
Toch is die stilte merkwaardig. Dit overnamebod is een betekenisvolle zet op een wereldwijd strijdtoneel. Amerika en China zien dit goed in. Zij willen winnen. Voor hen gaat het in de chipindustrie niet enkel om winst en werkgelegenheid, maar ook om greep op de toekomst. Weliswaar wapperen Haagse en Brusselse politici en beleidsmakers met wervende woorden als digitalisering, zelfsturende auto’s, elektronische patiëntendossiers, kunstmatige intelligentie en het internet der dingen. Leg die snelweg naar 2030 maar aan! Maar het bouwt lekkerder aan de digitale toekomst als je ook de elementaire bouwsteentjes blijvend zelf kunt ontwikkelen en fabriceren.
Het lot in eigen handen houden ligt ook in greep houden op de technologie die onze toekomst vormgeeft. Maakt het dan echt zoveel verschil of Europese hightech-spelers in handen komen van het China van Xi of het Amerika van Trump? Ook hier geldt: regeren is vooruitzien.
Wie is Luuk van Middelaar?Luuk van Middelaar (1973), politiek filosoof en historicus, is hoogleraar Praktijk en grondslagen van de Europese Unie en haar instellingen aan de Universiteit Leiden en columnist van NRC Handelsblad. Onlangs publiceerde hij het boek 'De nieuwe politiek van Europa'. Van 2010-2014 werkte Van Middelaar als speechschrijver van de voorzitter van de Europese Raad, Herman Van Rompuy.
