Dat hij er komt, mag een klein wonder heten. Dé Bankenunie, met Europees toezicht, een Europees mechanisme om probleembanken aan te pakken en een Europese stroppenpot. Alleen: we zijn er nog niet. Alleen gezonde banken mogen meedoen. Deze zomer moet duidelijk worden hoe de balans er bij de grootste Europese banken écht uitziet en hoeveel banken de stresstest zullen overleven. Wacht ons daarna een hete herfst?
Zal het meevallen of zal het tegenvallen? Deze zomer moeten alle Europese banken met de billen bloot. De meest risicovolle portfolios worden daarvoor doorgelicht en onderpanden waar nodig opnieuw getaxeerd. In bankentaal heet dit de Asset Quality Review (AQR). De 128 grootste Europese banken ondergaan dit lot. In Nederland gaat het daarbij om ING, Rabobank, ABN AMRO, SNS Bank, de Nederlandse Waterschapsbank, de Bank Nederlandse Gemeenten en RBS. Vooral bij de Spaanse en Italiaanse banken worden veel problemen verwacht met hun leningenportefeuilles. Maar ook in Nederland worstelen banken met slechte kredieten.
Nog vóórdat het uitgebreide balansonderzoek is afgerond, worden banken ook nog eens door de mangel gehaald met zogenoemde stresstesten. Bij deze rampenoefening voor banken worden zij onderworpen aan een aantal doemscenarios gebaseerd op de kwetsbaarheden in de economie van de betrokken lidstaat. In Nederland moeten banken laten zien hoe zij reageren op een verdere huizenprijsdaling van nog eens 21 procent in drie jaar, een daling van commercieel vastgoed met nog eens 15 procent in drie jaar, een verhoging van de werkloosheid met 9,4 procent en een krimp van de economie met 5,4 procent in de komende drie jaar. Zijn ze sterk genoeg om dat te overleven?
Banken die het niet eens zijn met de uitkomsten van het balansonderzoek dan wel de stresstest hebben in september de mogelijkheid om beroep aan te tekenen tegen de uitkomsten van beide onderzoeken. Er staat immers veel op het spel. Maar de president van de Europese Bank, Mario Draghi, stelde eerder dat sommige banken zullen moeten falen bij de stresstest om de geloofwaardigheid van het onderzoek te bewijzen. Als ze moeten zakken, dan zullen ze zakken. Daar bestaat geen twijfel over. Als de aanwijzingen die volgen uit de resultaten van de twee onderzoeken van elkaar verschillen, moeten deze op elkaar worden afgestemd. Dat gebeurt waarschijnlijk ook in september-oktober.
Het moment is daar: de resultaten worden bekend gemaakt. Bij eerdere stresstesten vielen de resultaten mee (en kwam de kritiek dat de stresstesten veel te mild waren), maar of dat nu weer zo zal zijn? ECB-bestuurslid Jörg Asmussen stelde vorig jaar dat deze stresstest van de ECB de derde en laatste kans is om het vertrouwen in de Europese bankensector te herstellen. De banken die door het ijs zakken, krijgen in elk geval nog zes tot negen maanden om geld aan te trekken om alsnog aan kapitaaleisen te voldoen. Dat kunnen zij doen door aandelen of obligaties uit te geven of door bedrijfsonderdelen of andere bezittingen te verkopen. Banken die hier niet toe in staat zijn, zullen óf door de eigen staat gered moeten worden of, als de staat dat niet kan, met behulp van de andere Europese lidstaten. De wijze waarop is nog niet in beton gegoten.
Toezicht op gezond verklaarde Europese banken valt vanaf nu onder het Single Supervisory Mechanism van de Europese Centrale Bank in Frankfurt. Dat betekent voor Nederland dat de rol van De Nederlandsche Bank op dit punt voortaan uitgespeeld is. Nederland krijgt ook geen positie in de toplaag van de Europese toezichthouder. Vanwege de zware post die Jeroen Dijsselbloem al vervult als eurogroepvoorzitter moest Jan Sijbrand, toezichthouder bij De Nederlandsche Bank, het als Nederlandse kandidaat afleggen tegen de Franse Daniele Nouy die nu de oppertoezichthouder wordt.
Een belangrijk onderdeel van de Bankenunie is het Single Resolution Mechanism onder leiding van de Single Resolution Board. Deze wordt begin volgend jaar operationeel. Een systeembank die ondanks het Europese toezicht toch in de problemen raakt, hoeft dan niet meer in allerijl door de staat (= de belastingbetaler) gered te worden. Er is namelijk vastgelegd hoe snel (binnen 48 uur) en adequaat kan worden opgetreden door de Board. De Europese Commissie kijkt hierbij mee. Uitgangspunt is dat de rekening allereerst bij aandeelhouders en crediteuren terecht komt. Ook komt er een noodfonds dat in acht jaar tijd door de banken wordt gevuld met 55 miljard euro.
Alle grote Europese systeembanken die het balansonderzoek en de stresstesten hebben overleefd dan wel zichzelf alsnog voldoende hebben gekapitaliseerd, staan vanaf nu onder Europees toezicht. Daarmee is de Bankenunie echt operationeel. Daarmee moet ook het vertrouwen in de Europese banken zijn hersteld. Zelfs in de aanloop naar de Europese bankenunie is dit effect al merkbaar, stelde hoofd toezicht Jan Sijbrand van De Nederlandsche Bank onlangs. Je merkt dat men buiten Europa meer respect begint te krijgen voor Europese banken, zei hij tijdens een persbriefing over de Bankenunie. Hij verwacht dat dit respect zich ook gaat vertalen in meer vertrouwen bij internationale beleggers.
Eén interne markt betekent één set regels voor iedereen. Dat moet ook gaan gelden voor de financiële sector. Nu geldt nog dat per land verschillende eisen worden gesteld aan banken en verzekeraars. Vanaf 2019 moet er een Single Rule Book zijn: voor alle banken gelden voortaan dezelfde Europees geharmoniseerde regels, inclusief strengere kapitaaleisen. Overigens mogen lidstaten in bepaalde gevallen nog wel afwijken van de regels en dus is van een echt level playing field nog steeds geen sprake. Zo zijn er in Nederland plannen om beloningen aan strengere regels te onderwerpen en krijgen systeemrelevante banken te maken met een extra kapitaalseis.
Europese lidstaten hebben nu nog ieder hun eigen depositogarantiestelsel om tegoeden op spaar- en betaalrekeningen tot 100.000 euro per persoon per bank te garanderen. Doel hiervan is om een bankrun te voorkomen en gewone spaarders te beschermen wanneer een bank in de problemen komt. Het is de bedoeling dat ook dit Europees geregeld gaat worden. Dan worden onduidelijkheid en onzekerheid, zoals die bijvoorbeeld ontstonden bij de gebeurtenissen rond Icesave en de banken op Cyprus, voorkomen. Een datum voor invoering van een dergelijk systeem is echter nog niet bepaald.
De invoering van eurobonds ter vervanging van staatsobligaties zou een sluitstuk kunnen zijn van de Eurocrisis. In principe zijn de risicos van een eurobond namelijk kleiner dan die van een staatsobligatie en dat betekent goedkoper lenen voor de meeste Europese lidstaten. Haast is er echter voorlopig niet. Eurobonds kunnen pas een bijdrage leveren aan een stabiele monetaire unie als de financiële situatie van alle lidstaten op orde is en er voldoende mogelijkheden zijn om in te grijpen als dit niet het geval is.
