Hoe het Nederlands EU-voorzitterschap Europa financieel bij de les hield

Nog drie weken is Nederland voorzitter van de EU. Een half jaar waarin alles draaide om de eurozone, vluchtelingen, de interne markt en het klimaat. Wat heeft dat opgeleverd? Deel 2 van een serie over het Nederlands EU-voorzitterschap.

Het was klassiek Dijsselbloem en typisch Nederlands hoe hij de Europese Commissie – en dan vooral voorzitter Juncker – de les las in een interviewsessie. Streng en met een behoorlijke dosis realisme. Juncker zinspeelde er onlangs op dat het onrustige Frankrijk clementie zou kunnen krijgen bij het voldoen aan de Europese begrotingsnorm. Dijsselbloem: ‘Het lijkt voordelig als de Commissie een oogje dichtknijpt voor jou. Maar de volgende keer sluit ze haar ogen voor een ander en op den duur voor iedereen.’
De naweeën van de economische crisis in de EU en de eurocrisis zijn twee verschillende zaken die met elkaar te maken hebben en dit halfjaar ook nog eens in één hand liggen. Jeroen Dijsselbloem is behalve tijdelijk voorzitter van de Europese ministers van Financiën (Ecofin), ook de vaste voorzitter van de eurogroep, de ministers van eurolanden. Of dat een voordeel is? Het is in elk geval geen nadeel als degene die de vergaderingen leidt van álle 28 ministers van Financiën over hun begrotings- en belastingperikelen, ook de voorzitter is van het informelere orgaan waar negentien van hen bijvoorbeeld praten over steun aan Griekenland.
Europa begint steeds nieuwe grote projecten, zonder de bestaande af te maken, vindt de pragmaticus Dijsselbloem. Zijn team werd de afgelopen maanden dan ook geacht meters te maken in de besluitvorming. Dus: hoofd­zaken (bankenunie) scheiden van bijzaken (Europese minister van Financiën), voorkomen dat ministers nationale stokpaardjes berijden en onderwerpen zoveel mogelijk zelf en vroeg agenderen. Op de laatste vergadering in juni moet blijken of de inspanningen resultaat hebben gehad.
Typisch Dijsselbloem is de aandacht voor transparantie als manier om het draagvlak voor de EU te vergroten. Of dat nu gaat om informatie-uitwisseling tussen lidstaten (maatregelen tegen belastingontwijking), of afspraken om vergaderstukken eerder te openbaren. Het sijpelt zelfs door in de Europese Centrale Bank, waar Dijsselbloem helemaal niet over gaat: de bank geeft nu ook meer openheid over haar besluitvorming in de notulen. 

15 januari Nederland wil hechtere economische en monetaire unie De Raad Economische en Financiële Zaken bespreekt het werkprogramma van het Nederlandse voorzitterschap voor het komende halfjaar. De prioriteiten van het voorzitterschap zijn onder andere het verstevigen van de bankenunie, een kapitaalmarktenunie tot ontwikkeling brengen, het versterken en stroomlijnen van het beleids­coördinatieproces van het Europees semester en het bevorderen van maatregelen tegen belastingontduiking en -ontwijking. Verder wil Nederland blijven werken aan een hechtere economische en monetaire unie in de EU.

28 januari Startsein voor discussie over de begroting gegeven Het ministerie van Buitenlandse Zaken houdt samen met het ministerie van Financiën de Voorzitterschapsconferentie over het Meerjarig Financieel Kader (MFK) in Amsterdam. Met de conferentie geeft Nederland het startsein voor een open, EU-brede discussie over het toekomstige MFK. Ongeveer 150 parlementariërs, hoge ambtenaren en experts uit alle EU-lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Parlement discussiëren over de ideale begroting en de financiering ervan. Ook gaat het over de aanpak van nieuwe prioriteiten van de EU en over de verbeteringen in het onderhandelingsproces voor de EU-begroting.

12 februari Dijsselbloem zet zich in voor OESO-plan tegen belastingontwijking De ministers van Financiën bespreken mogelijke maatregelen tegen belastingontwijking en het tegengaan van financiering van terrorisme. In het ‘bijprogramma’ wordt een verdrag ondertekend met Andorra over de belasting op spaargeld. ‘Wij hopen dat de EU met dit ambitieuze tijdpad weer een voortrekkersrol zal blijken te vervullen bij de uitvoering van de OESO-conclusies van vorig jaar over grondslaguitholling en winstverschuiving’, zegt Jeroen Dijsselbloem. ‘We hebben overeenstemming bereikt over enkele stappen die verder gaan dan het actieplan, zoals versnelde uitvoering van de richtlijn op het gebied van het witwassen van geld.’

Van welke EU is Nederland voorzitter?
De eerste zes maanden van dit jaar is Nederland voorzitter van de EU. Of liever gezegd, voorzitter van de Raad van Ministers van de Europese Unie, de overleggroep van de vakministers in de lidstaten. Het is één van de vier machtsorganen aan de top van de Unie, naast de Europese Raad (overleg van regeringsleiders, voorzitter Donald Tusk), de Europese Commissie (voorzitter: Jean Claude Juncker) en het Europees Parlement (voorzitter: Martin Schultz). Tijdens het EU-voorzitterschap zit Nederland de vergaderingen van de Raad voor en wordt door Nederland het voortouw genomen bij onderhandelingen tussen de lidstaten onderling. Ook behartigt Nederland de belangen van de lidstaten bij onderhandelingen met de andere Europese instellingen over nieuwe regelgeving.

29 februari Nederland pakt EU-wachtgeldregeling aan De wachtgeldregeling voor hoge EU-ambtsdragers zoals eurocommissarissen gaat terug van drie naar twee jaar en wordt gekoppeld aan de duur van de zittingstermijn. De pensioenleeftijd gaat omhoog van 65 naar 66 jaar. Dit is op 29 februari onder Nederlands voorzitterschap vastgesteld door de Raad van de Europese Unie. Nederland heeft in 2015 het initiatief genomen om de arbeidsvoorwaarden van de hoge EU-ambtsdragers zoals EU-politici en -rechters te versoberen. Onder het Nederlands voorzitterschap is het gelukt om deze versobering door te voeren en af te ronden.

8 maart Weer een stap: oneerlijke belastingconcurrentie moet voorkomen Multinationals met een groepsinkomen van ten minste 750 miljoen euro worden verplicht per land uitgesplitste belastinggerelateerde informatie te geven en de nationale belastingautoriteiten moet die automatisch uitwisselen. Zij vertegenwoordigen 90 procent van de inkomsten van alle ondernemingen. ‘Dit is de eerste stap in onze werkzaamheden rond het pakket bestrijding belastingontwijking’, aldus Jeroen Dijsselbloem. De ministers van Financiën versterken ook de gedragscode die een einde moet maken aan oneerlijke belastingconcurrentie tussen lidstaten. Een werkgroep houdt toezicht op de uitvoering van de code.

23 april Dijsselbloem zet zich in voor gezamenlijke aanpak criminele bendes ‘EU-begrotingsregels moeten eenvoudiger, voorspelbaarder en gemakkelijker uit te leggen zijn.’ Dat zegt Dijsselbloem op de informele Raad voor Economische en Financiële Zaken (Ecofin) in Amsterdam. Ook staat btw-fraude op de agenda. Nederland wil dat de lidstaten nog meer gezamenlijk optrekken en vernieuwende methodes gebruiken om criminele bendes te bestrijden.

25 mei Harmonisatie btw in EU besproken Het is een zware dag. Om 2 uur in de ochtend wordt in de eurogroep een akkoord over schuldverlichting voor Griekenland gesloten. Een dag eerder begonnen de elf uur durende onderhandelingen (inclusief vier uur wachten omdat Christine Lagarde van het IMF onbereikbaar was in Kazachstan). In de wandelgangen is iedereen het er over eens dat Dijsselbloem een grote rol heeft gespeeld in de deal. Later op de dag vergadert de Ecofin. De ministers zeggen dat de samenwerking om btw-fraude te voorkomen beter moet. Vooral op het gebied van geautomatiseerde uitwisseling van informatie tussen de lidstaten kan er veel verbeterd worden. Ze verklaren zich positief over het voornemen van de Commissie om meer flexibiliteit in de btw-tarieven toe te staan, maar vinden dat de btw een bepaalde mate van harmonisatie moet behouden.