De plussen (en de minnen) van de Green Deal van Frans Timmermans

27 EU-lidstaten moeten in 30 jaar stoppen met het uitstoten van broeikasgassen, het milieu niet langer vervuilen en circulair zijn. Frans Timmermans deed er officieel 11 dagen over om zijn 24-pagina’s tellende plan voor een Europese Green Deal op tafel te leggen. Nu kan het echte werk beginnen, want er staat weliswaar veel in, maar ook heel veel niet. De 11 plussen, minnen en onzekerheden van de Green Deal.

#onzeker

De deal is (nog) geen deal

Eurocommissaris Frans Timmermans en EU-voorzitter Ursula von der Leyen noemen het een Green Deal, maar het is eigenlijk een Green Ambition. In het stuk staat vooral wat er gedaan moet worden volgens de Europese Commissie, soms welke fondsen ze daarvoor wil inzetten en vaker welke partners ze daar nog voor nodig heeft. Voor vrijwel alle dossiers geldt een codecisie-procedure: de Raad (van regeringsleiders) én het Europees Parlement zullen het dus samen eens moeten worden over de voorstellen van de Europese Commissie.

De Green Deal in 40 seconden? Het kan. Kijk maar:

# pluspunt

Maar er is een Europese aanpak

Met de ambities van de Green Deal is er tenminste wel een alomvattende Europese visie, die een Europabrede aanpak van allerlei milieuproblemen mogelijk maakt. Van stikstof tot CO2 en bestrijdingsmiddelen. Daarmee kan een ongewenste wirwar aan nationale en regionale regels worden beteugeld. Nu is het wel zaak dat het Europese beleid zo wordt geformuleerd dat lidstaten er niet zomaar eigen beleid bovenop kunnen doen. Anders blijft van de eenheid weinig over. Er wordt in de Green deal niet gesproken over gelijke implementatie van beleid en handhaving. Handhaving van de EU-regels is cruciaal voor het gelijke speelveld binnen de EU.

#voorzichtige plus

Alleen… wat gaat dat kosten?

De Commissie schat de jaarlijkse kosten voor het groene beleid op 260 miljard euro, maar dat is een overkoepelend all-in bedrag. Uit de Green Deal is moeilijk wijs te worden waar dat geld vandaan moet komen en waar het naartoe moet. De Commissie zal waarschijnlijk veel vragen van lidstaten, maar ook van private partijen om de transitie te financieren (meerjarenbudget) en allerlei nieuwe fondsen opzetten. Positief is dat wordt gesteld om zoveel mogelijk via bestaande fondsen te doen, zoals Horizon Europe (innovatie) en regionale steunfondsen. Dat voorkomt inelk geval dat er nieuwe bureaucratische instellingen worden gecreëerd die zich eerst moeten inwerken.

veel hangt af van de goede wil van EU-lidstaten

#onzeker

Er zijn wel veel anderen nodig om er iets van te maken

Het begon al bij de lidstaten die zich unaniem achter het plan moesten scharen. Dat is met wat trekken en duwen gelukt, al heeft Polen bedongen om het voorlopig ‘inhaar eigen tempo’ te doen. Vanaf nu worden besluiten niet meer unaniem genomen, maar met een meerderheid van stemmen. Al lijkt een horde genomen, dat wil helemaal niet zeggen dat het Europees Parlement en lidstaten zich zomaar achter de verdere uitwerking van de plannen scharen. En dan is er nog de Europese Investeringsbank(EIB), die in de plannen vooral duurzame investeringen moet steunen. Punt is wel dat de EIB een instelling is waarover de Europese Commissie niet veel controleheeft. Het Europees Parlement reageerde overwegend positief op de European Green Deal, maar was kritisch over de afwezigheid van een duidelijke sociale agenda en de onduidelijkheid hoe de transitie gefinancierd gaat worden.

#plus en min

Kunnen we de grote overgang wel aan?

Nederland van het gas af is al een beste opgave, laat staan wat er op EU-schaal te doen valt. De Green deal omschrijft goed wat de Commissie wil, maar niet zo goed wat de lidstaten allemaal kunnen. Kan iedereen wel van kolen en gas af? Welke alternatieve bronnen zijn beschikbaar en waar komen die vandaan? Is de infrastructuur op orde. Kunnen de productiemethoden en -systemen die omslag wel maken? In de EU wordt 151 miljoen ton kolen gedolven, maar het gebruik daalt met sprongen.

#pluspunt

Gelukkig is het een groeiagenda

De Green Deal is geen containment-plan, geen schade-binnen-de-perken-houden-strategie. Von der Leyen en Timmermans stellen duidelijk dat het ook een economische groeiagenda is. De EU moet leidend worden, standaarden zetten in regelgeving rond klimaatbeleid én vooroplopen met klimaatgerichte innovaties. Ook daarom hebben de structuurfondsen, het innovatieprogramma Horizon Europe en de Europese Investeringsbank een rol gekregen in het plan. Veelvuldig wordt beschreven dat de transitie naar een klimaatneutrale economie moet leiden tot nieuwe economische kansen en sectoren. Ook wordt de Deal duidelijk gekoppeld aan het EU-industriebeleid en meer zelfredzaamheid op het gebied van grondstoffen.

ambities zijn mooi, maar hoe zorg je dat de europese industrie het redt?

#pluspunt

En we gaan het niet helemaal anders doen

‘Wij gaan iets nieuws doen’, zei toenmalig KNVB-voorzitter Jos Staatsen bij de lancering van voetbalzender Sport7 in 1996. En de zender flopte. De uitspraak is in Nederland een voorbode voor een zekere mislukking. Misschien dat Frans Timmermans dat in gedachten had, want de Green Deal benadrukt dat er veel oud beleid wordt gehandhaafd, verbeterd, geïmplementeerd en aangescherpt.

#voorzichtige plus

De EU is gekke Henkie niet

Ambities zijn mooi, maar de EU is niet alleen op de wereld. Grote zorg voor bedrijven is dat Europese producten uit de markt worden geprijsd omdat buiten de EU goedkoper geproduceerd kan worden vanwege minder klimaatregels. Daar houdt de Europese Commissie rekening mee door aan te kondigen een heffing te overwegen, een Carbon Border Adjustment, voor producten van buiten de EU die niet voldoen aan de Europese standaard voor schone productie. Punt van zorg is wel dat zoiets voor bedrijfstakken als de staalindustrie vrij makkelijk vast te stellen is, maar wat te doen met gecompliceerde producten zoals computers, kleding en auto’s. Daar moet de Commissie nog werk aan verrichten. En hoe passen die heffingen binnen de regels van de World Trade Organisation. Die is weliswaar tijdelijk monddood gemaakt door de VS, maar vroeger of later moet ook dat internationale reguleringsorgaan weer actief worden.

Dit zei Frans Timmermans over de Green Deal in DWDD

#onzeker

Iedereen moet mee kunnen doen

In de Green Deal wordt meermalen benadrukt dat de Europese burger mee moet kunnen in de verandering. Timmermans en Von der Leyen benadrukken dat ze er alles aan willen doen om ‘inclusief’ te zijn. Daarvoor roepen ze ook de hulp in van de lidstaten. Ook de aan de industrie wordt gedacht, staat in het document. Wat een beetje ontbreekt is hoe de grootste groep bedrijven, het mkb, mee wordt getrokken. Zij zullen veel regels over zich heen krijgen en hebben vaak weinig kennis en kunde in huis om alle ins en outs direct te doorgronden. Er wordt geen expliciete koppeling gemaakt met de eerder aangekondigde Europese mkb-strategie, dat is jammer. De Commissie zal daarom bij de uitwerking van de plannen goed moeten kijken naar de impact op het mkb.

#pluspunt

Gelukkig is er een tijdpad

Grote plannen hebben vaak tijd nodig en in de EU lijkt de lange baan soms de belangrijkste baan. Maar Timmermans heeft druk op de ketel gezet. Er zit een tijdpad van twee jaar bij voor de volgende stappen. Dat houdt de vaart er hopelijk in en maakt het proces een beetje transparanter. In maart 2020 moeten de eerste concrete voorstellen komen, waaronder de klimaatwet, een industriestrategie en een biodiversiteitsstrategie. Maar het begint al volgende maand, met een voorstel voor een Just Transition Mechanism met daarin een Just Transition Fund en een Sustainable Europe Investment Plan, allemaal bedoeld om burger en bedrijfsleven mee te krijgen in het grote groene masterplan.

Dit heeft het bedrijfsleven nodigDe Europese bedrijfslevenkoepel BusinessEurope presenteerde begin 2019 vijf randvoorwaarden voor een succesvol Europees klimaatbeleid.
1. Erken de verschillende uitgangssituaties van EU-lidstaten en houd daarmee rekening in het beleid;
2. De Green Deal vergt een enorme inspanning om nieuwe technologie en kennis te ontwikkelen. Innovatiebeleid moet daarom een essentieel element ervan zijn;
3. Om de overstap naar duurzaamheid te maken moet betaalbare en koolstofarme energie makkelijk beschikbaar zijn op grote schaal. Dat vraagt onder andere om grote investeringen in infrastructuur;
4. De EU Green Deal en de globale klimaatambities (bijvoorbeeld van de G20-landen) moeten naar elkaar toe groeien. Ook andere partijen in de wereld moeten verduurzamen;
5. Publieke acceptatie en adaptatie van consumentengedrag zijn onmisbaar voor de koolstofarme energie transitie.
Die randvoorwaarden zijn soms letterlijk terug te vinden in de Green Deal van Timmermans.