Ceo’s worden steeds vaker op hun maatschappelijke rol aangesproken. Rabobank-ceo Wiebe Draijer vindt dat een goede zaak. ‘Bedrijven ontlenen hun bestaansrecht aan de maatschappij.’ Maar zo’n rechtszaak tegen Shell is volgens hem niet de goede weg.
Ceo’s voelen zich steeds meer onder druk gezet door onder meer overheden, aandeelhouders en actiegroepen, blijkt uit een recente wereldwijde enquête onder ceo’s door headhuntersbureau Egon Zehnder. In het onderzoek wordt een Nederlandse ceo aangehaald die zich afvraagt ‘of de ceo-baan nog wel alle inspanningen waard is’.
Meneer Draijer, wat vindt u van die opmerking?
‘Nou, die is in elk geval niet van mij. Ik denk juist het tegenovergestelde. Een bedrijf is een maatschappelijk orgaan dat zich moet verantwoorden aan die maatschappij en er ook zijn bestaansrecht aan ontleent. De grote ontwikkelingen in de maatschappij die nu plaatsvinden, bieden juist mogelijkheden voor groei van bedrijven. Zeker wij als Rabobank – een coöperatie – zijn helemaal vervlochten met de maatschappij. Ik ben juist blij dat er geen onderscheid meer is tussen wat er in bedrijven en wat er in de maatschappij gaande is.’
Kunt u zich voorstellen dat andere ceo’s zeggen: dit wordt te complex, hier heb ik niet voor getekend?
‘Ik ga niet over andere ceo’s. Vanuit mijn eigen verantwoordelijkheid kan ik zeggen: als je als ceo niet inziet dat je een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebt, ben je in deze tijd niet de leider die het bedrijf en de maatschappij nodig hebben. Dat moet je nu echt in je rugzak hebben, om dat mooi te vinden en daar tijd in te steken. Kijk naar grote bedrijven als DSM, Philips en Unilever: zij hebben hun missie verbonden aan de transities die nu in de maatschappij plaatsvinden. DSM, Unilever en ook Rabobank op het gebied van de voedselvoorziening, Philips op het gebied van gezondheidszorg. Daar zit je bestaansrecht, en je kunt er zelfs concurrentievoordeel mee halen. Business ís society.’
‘Bij ons zit dat in de haarvaten. Onze groei wordt bepaald door de mate waarin we maatschappelijke veranderingen kunnen ondersteunen. De energietransitie, de voedselvoorziening, de zelfredzaamheid van mensen: allemaal zaken waarop wij kunnen bankieren.’
Wie is Wiebe Draijer?Na een studie werktuigbouwkunde in Delft begon Wiebe Draijer (56) in 1990 bij adviesbureau McKinsey, waar hij opklom tot managing partner van McKinsey Benelux. In 2012 werd hij voorzitter van de Sociaal-Economische Raad. Sinds 2014 is hij bestuursvoorzitter van Rabobank. Vorige week kondigde hij aan in oktober 2022, na zijn tweede termijn van 4 jaar, te vertrekken.
De missie van de bank is ‘Growing a better world together’. Maar u moet toch ook gewoon winst maken?
‘Natuurlijk, want daarmee zorg je voor stabiliteit voor je investeerders, spaarders en leden van de coöperatie. Maar wij hoeven ons als coöperatieve bank niet te bekommeren om de aandelenkoers op de korte termijn. Commerciële ondernemingen hebben de prikkel om steeds méér te willen en daarmee de aandeelhouders tevreden te houden. Wij hebben die prikkel niet en geven veel geld uit aan maatschappelijke thema’s. Beursgenoteerde bedrijven krijgen ook door dat zij zo waarde kunnen creëren. We hebben bijvoorbeeld een fonds opgezet voor de verduurzaming van de landbouw in Zuid-Amerika.’
En de Nederlandse landbouw dan? Daar bent u toch ook nauw bij betrokken als bank?
‘Ik ben trots op wat we de afgelopen 50 jaar met de Nederlandse landbouw hebben bereikt. Die heeft een waanzinnige ontwikkeling doorgemaakt. En nu hebben we de grenzen van de uitstoot en de ruimtebenutting bereikt. Er is een transitie nodig. Wij voelen het als onze verantwoordelijkheid om onze klanten te helpen om die door te maken. Daarover gaan we met iedereen in gesprek, ook met Greenpeace. Tegen Greenpeace zeg ik: als jullie hier aan de gevel komen hangen voor een schonere wereld, kom ik erbij hangen, want dat willen wij ook.’
Er wordt gesproken over een halvering van de veestapel.
‘Dat vind ik een boude uitspraak die stemmen oplevert, maar niet een maatregel die effectief is. Je kunt beter nadenken over de vraag hoe boeren binnen de grenzen die zijn gesteld succesvol kunnen ondernemen. Dat is beter dan mensen de helft van hun fiches uit de handen te slaan.’
'Er is nu een ruilverkaveling 2.0 nodig'
Is Nederland niet te klein voor zoveel landbouw?
‘Natuurlijk hebben we in Nederland ook te maken met wat de aarde aankan. Maar volgens mij kan het allemaal: voldoen aan de normen, de biodiversiteit in stand houden, en zorgen voor een plek waar mensen willen wonen en werken. Daarvoor is nu een ruilverkaveling 2.0 nodig. De eerste was nodig voor de productiviteit, de tweede voor verduurzaming. Zo’n operatie is ook nodig voor de energieopwekking, de infrastructuur, de woningbouw en de natuur. Overal zitten we tegen de grenzen aan.’
Is verduurzaming een voorwaarde voor de bank om in zee te gaan met klanten?
‘Voorwaarde is dat ze daarover in gesprek willen gaan met ons. Alle banken zijn overigens verplicht om die duurzaamheidsvraag te stellen. En als een klant pertinent niet op weg wil naar ‘Parijs’, dan zullen we een keer afscheid nemen. Maar we willen vooral helpen. Dat is veel beter dan de deur dichtgooien.’
Als dat lukt, hoe ziet Nederland er dan over 20 jaar uit?
‘Ik beperk het even tot de landbouwsector. Die is dan productief én duurzaam, en kan hoogwaardige producten aan de hele wereld leveren. Maar het afzetgebied wordt met het oog op de duurzaamheid geconcentreerd tot 800 kilometer van hier. Er zal óók plaats zijn voor grootschalige landbouw die duurzaam is.’
‘Onze agrarische kennis wordt geëxporteerd. Want als de mondiale landbouw doet wat we in Nederland doen, kunnen we wél die 10 miljard monden voeden in 2050. Het rare van de situatie is: wij zijn al zo duurzaam, maar ons landje is te klein qua uitstoot. Dus we moeten een oplossing vinden die ook een oplossing voor de wereld is. Als we de transitie in Nederland kunnen doorvoeren, hebben we een ticket voor de rest van de wereld. Wij kunnen met een tiende van het water dezelfde tomaten kweken. In de laatste film van bioloog David Attenborough worden Nederlandse landbouwbedrijven getoond als hij het over hoop voor de toekomst heeft.’
Ceo’s moeten moedig zijn, heeft u eens gezegd. Kunt u een eigen voorbeeld geven?
‘Ik ben niet zo van het opscheppen, maar geef hier graag een voorbeeld waar ik trots op ben. Als ceo van de grootste ‘voedselbank’ van de wereld was ik onlangs op de Food Systems Summit van de VN in New York, een soort ‘Parijs’ voor voedsel. Daar zijn wij één van de weinige private partijen, en de enige bank, die meepraten over de transitie. Dat vind ik best wel stoer. Als bedrijf kunnen wij ook gemakkelijker over landsgrenzen heenstappen.’
‘In Azië word ik nog wel eens uitgemaakt – met een glimlach – voor de ngo van de bankenwereld. En vervolgens ga ik in gesprek met een oliebedrijf over verduurzaming. Zo hebben we er ook aan bijgedragen dat er in Chili een duurzame zalmkweeksector is ontstaan. Dat is mooi en motiveert je. We zijn invloedrijk, dus dan moet je ook impact nastreven op maatschappelijke thema’s. In Nederland zijn we bijvoorbeeld actief op de woningmarkt. In eerste instantie laten we tienduizend huurwoningen in het middensegment bouwen, en niet om ze voor de hoogste prijs te verhuren of te verkopen, wat nu verleidelijk zou zijn. Of we bouwen mobiele woningen waar minder vergunningen voor nodig zijn. Dat zijn moedige keuzes, want je stapt uit het businessmodel van een bank en in een maatschappelijk thema.’
Bedrijven worden ook onder druk gezet om te verduurzamen. Wat vindt u van de rechtszaak tegen Shell?
‘Die illustreert het belang van waar we het hier over hebben. Bedrijven worden beïnvloed door het stemgedrag van burgers bij verkiezingen, door regelgeving en dus ook door de gang naar de rechter. Daar moet je je als bedrijf van bewust zijn.’
'Als ik niet zelf in een shitstorm zit, vind ik kritiek een prettige prikkel voor het systeem'
Bent u niet bang dat bedrijven straks voor alles naar de rechter moeten?
‘Dat is het dilemma voor bedrijven die hun nek uitsteken. Het kan leiden tot een schuchterheid om zich te binden aan doelen die ze eigenlijk wel nastreven. Daar is de wereld niet mee gediend. Ik zou willen dat bedrijven de moedige kant kiezen en dat er een systeem komt waarin daarvoor erkenning komt, bijvoorbeeld via consumentengedrag. Dus de wortel in plaats van de stok.’
‘De Shell-zaak maakt wel duidelijk dat je volledig transparant moet zijn in het je committeren aan het brede maatschappelijke besef dat de planeet te klein is. In die zin is de rechtszaak een wake-up call. Maar de bijwerkingen van dit medicijn vind ik te groot. Gedragen verandering is beter dan juridificering.’
Komen Nederlanders niet te snel met kritiek?
‘Ik heb me in de loop der jaren een positieve interpretatie van dit fenomeen aangemeten. Als land worden we er uiteindelijk beter van als we elkaar voortdurend de maat nemen. Het is best vervelend, al die kritiek op de bankensector, maar het prikkelt je wel. Ik denk dat we daardoor verder zijn gekomen als klein land dan wanneer we de hele tijd tevreden en daardoor luier waren geweest. Het idee van ‘goed is wel goed genoeg’. Dus als ik niet zelf in een shitstorm zit, vind ik het een prettige prikkel voor het systeem.’
Wanneer ergert u zich daaraan?
‘Laatst hebben we een voorstel gedaan op het gebied van variabele rente om ervoor te zorgen dat mensen daardoor niet in de problemen komen. Dan krijg je meteen een lading kritiek over je heen, terwijl je denkt iets goeds te doen. Als mensen nou even 2 seconden nadenken of verder lezen… Het zou mooi zijn als we wat beter naar elkaar zouden luisteren.’
‘Tegelijkertijd ben ik het eens met wat Mark Rutte over het bedrijfsleven heeft gezegd: wees zichtbaar en ga het gesprek aan. En heb een wat dikkere huid. Als je dit werk doet, moet je daar tegen kunnen.’
Wiebe Draijer over winst en transities
