Piraterij steeds gewelddadiger, Nederlandse reders luiden noodklok

Meer aanvallen van piraten en steeds gewelddadiger, maar terugvechten mag niet. Reders zijn ten einde raad. ‘Je moet toch wat doen om je medewerkers te beschermen?’

Het is alweer een jaar geleden dat piraten in de Golf van Aden een van zijn schepen aanvielen. Op een haar na was het een van die gewapende criminelen gelukt om aan dek te komen, vertelt Coco Vroon, directeur van Vroon Shipping uit Breskens. Maar toen de man over de prikkeldraadrollen heen probeerde te klimmen, wist een van de bemanningsleden hem met een welgemikte worp van een stalen sluiting overboord te werken. Waarop de piraten de aftocht bliezen.

‘Mijn mensen zijn daar echt door het oog van de naald gekropen’, zegt Vroon. ‘En weet je wat de Nederlandse pers me na afloop vroeg? Hoe het met die arme man was afgelopen! Ik was daar écht sprakeloos van. Want dat is wel mijn laatste zorg. Een jaar geleden hadden bemanningen nog wel eens de neiging om te denken: ik geef me over, dan ben ik over een paar maanden wel weer vrij. Maar nu worden ze gemarteld en verkracht en kan het thuisfront via het afgepakte mobieltje meegenieten. Je begrijpt dat ik mijn mensen niet aan dit soort toestanden mag blootstellen.’

Professionele piraten
Zeewaardige moederschepen met moderne communicatieapparatuur, snelle aanvalsboten en wapens van het kaliber raketwerper. De tijd dat piraten in de Golf van Aden amateuristische gelukszoekers waren die zich met krakkemikkige bootjes op zee waagden, ligt ver achter ons. Professionals zijn het geworden, met bijpassende uitrusting. En hun werkgebied beperkt zich allang niet meer tot de beruchte zeestraat. Inmiddels slaan ze hun slag in een groot deel van de Indische Oceaan, zelfs tot vlak voor de kust van India.

Maar helaas, de beveiliging van de koopvaardijvloot is niet bepaald meegegroeid met de ontwikkeling van de piraterij. De opvarenden van koopvaardijschepen moeten zich behelpen met weinig imponerende strijdmiddelen als hogedrukspuiten, prikkeldraad en – als écht niets meer helpt – safe rooms. Kan een bemanning zich in elk geval nog ergens terugtrekken als piraten er tóch in slagen hun schip te enteren.

Wie naar de harde cijfers kijkt, kan maar een ding constateren: het aantal piratenacties stijgt en snel ook. En daarmee ook het aantal gijzelingen van scheepsbemanningen. Ondanks de marine-escortes van de afgelopen jaren. Vorig jaar waren er 242 incidenten in de Golf van Aden en de Indische Oceaan. Het jaar ervoor 228 en in 2008 ‘slechts’ 141.

Dus dat de koopvaardij al jaren roept om een betere beveiliging is niet zo gek. Al twee jaar geleden stelde Tineke Netelenbos, voorzitter van redersvereniging KVNR, vast dat er meer gedaan moest worden en de inzet van gewapende mensen op koopvaardijschepen onontkoombaar was. Toen nog had zij de hoop dat de zeeschepen het met gewapende marinemensen aan boord wel zouden redden. Maar Eimert van Middelkoop, destijds minister van Defensie, wees dat idee resoluut van de hand. Hij was bang dat de militairen in geval van een escalatie te veel risico liepen. En de bemanning van de koopvaardijschepen dan?

Moeilijk te stoppen
Nu besloot defensieminister Hans Hillen dit voorjaar wél mariniers mee te sturen, maar de kritiek uit de sector is er niet door verstomd. Het aanbod is veel te beperkt: er zijn op dit moment maar twintig Vessel Protection Detachements (VPD’s), toewijzingen dus voor een veilige doorvaart, beschikbaar. Dat klinkt leuk, maar wat heb je aan de ruimte om twintig schepen te beschermen als er op jaarbasis zeker 250 Nederlandse schepen door het gebied varen? Hillen heeft aangekondigd dat er binnenkort nog dertig VPD’s bij komen. Maar ook dat is niet voldoende, vrezen de reders. Als er straks al echt vijftig VDP’s zijn. De minister liet zich onlangs nog ontvallen dat het daadwerkelijke aantal wel afhankelijk is van andere missies.

En zelfs als die ruimte om vijftig schepen te beschermen er wél komt, wie heeft dan het voorrecht gewapende mariniers aan boord te krijgen? Volgens Arnold van der Heul (Jumbo Shipping), zou de reder moeten bepalen of een schip moet worden beveiligd. Maar in de praktijk heeft Defensie het laatste woord. ‘Alleen kwetsbare en zeer kwetsbare schepen komen in aanmerking voor beveiliging. Als je vraagt welke criteria er dan worden gehanteerd, hult het departement zich in stilzwijgen. Die informatie zou geheim zijn, heet het dan.’

Redersvereniging KVNR dacht de gewenste helderheid te krijgen door een onafhankelijke commissie te laten kijken naar de toewijzing van VPD’s: zonder resultaat. Minister Hillen wees een verzoek resoluut af.

En dan is er nog iets wat de inzet van de mariniers bemoeilijkt: de stroperigheid van het aanvraagproces. Wat moet je met het aanbod van het Rijk als je vier weken van tevoren een aanvraag moet indienen? Van der Heul (Jumbo Shipping): ‘Als een schip na een vaart door het risicogebied is gelost en de kapitein instructies krijgt direct terug te varen richting Rotterdam, zit hij binnen vier dagen wéér in gevaarlijk gebied. Zonder beveiliging. Hij moet dan maar hopen op een goede afloop.’

Met te weinig man
Het zou al helpen als Defensie binnen een week beslist op een voorlopige aanvraag, vinden de reders. En de ‘levering’ van een marineteam zou ook best binnen een week na het definitief worden van een reis moeten kunnen. Maar zelfs als minister Hillen deze suggesties overneemt, redden de reders het niet met de overheidsassistentie. Het aantal beschermde doorvaarten is en blijft te klein. Dus kan wat de reders betreft de inzet van gewapende particuliere beveiligers niet lang meer uitblijven.

Ze kijken met een schuin oog naar de collega’s uit landen als Denemarken, Duitsland, Noorwegen, de Verenigde Staten en Spanje. Daar is de inzet van particuliere beveiligers wél toegestaan. De kans is groot dat het in Engeland en Cyprus binnenkort ook mag. Daar hoeven de parlementen alleen nog maar ‘ja’ te zeggen tegen een wetsvoorstel dat de inzet van particuliere beveiligers regelt.

En niks zeeslag op de Indische Oceaan, zoals SP-Kamerlid Jasper van Dijk onlangs nog zei te vrezen. De beveiliging van de schepen gebeurt gewoon volgens de normen van de overheid. Prettige bijkomstigheid is dat het aanzienlijk goedkoper is. De rekensom is snel gemaakt, zegt Van der Heul (Jumbo Shipping). ‘Neem het traject van Suez tot Singapore. Een beetje afhankelijk van het type schip vergt dat grofweg twee weken vaartijd. Als je daarvoor een VPD ‘inhuurt’, kost het 200.000 euro. Particuliere beveiligers doen het voor 40 procent van die prijs. Zeker voor een rederij die veel schepen in het risicogebied heeft, loopt het verschil zo hard op.’

Burgerlijk ongehoorzaam dan maar?
Maar als inzet van gewapende particuliere beveiligers reders helpt hun personeel te beschermen én het ook nog eens geld scheelt: waarom gebeurt het dan niet? Simpel: de Kamer wil het niet en de minister ook niet. De problemen van de reders lijken ze niet te begrijpen. Van der Heul (Jumbo Shipping): ‘We mogen onze mensen nu niet de bescherming bieden waarvan we vinden dat we dat moeten. Volgens de wet heeft iedere Nederlander recht op een veilige werkplek. Dat geldt ook voor de mensen aan boord van onze schepen. Ik wil daar ook graag voor zorgen. Maar door de halsstarrige houding van de Nederlandse overheid wordt me dat onmogelijk gemaakt.’

Sommige van hen willen de ontwikkelingen niet langer afwachten. Zoals Mark Jansen, directeur van de Groningse rederij Seatrade. Hij meldde onlangs in Nieuwsblad Transport dat hij serieus nadenkt over het uitvlaggen van schepen naar landen die de inzet van particuliere beveiligers wél toestaan. ‘Onze klanten zijn internationale bedrijven die de keuze hebben tussen schepen die wel en niet beveiligd zijn. Die vragen zich af wanneer wij er ook eens mee beginnen.’

Vroon (Vroon Shipping) prijst zich gelukkig dat veel van zijn schepen al onder buitenlandse vlag varen. Die kunnen dus gewoon worden beveiligd. Dat komt goed uit. Want sinds het incident van vorig jaar gaat er geen schip meer op reis zonder beveiliging, hoe groot, snel of hoog het ook is. Het betekent niet dat hij helemaal niet met de Nederlandse voorschriften wordt geconfronteerd. Voor februari staat er een nieuwe uitdaging op de rol. Dan moet er een schip onder Nederlandse vlag door de Golf van Aden. Dat mag dus niet worden beschermd door particuliere beveiligers. ‘We zullen zien of we een VPD toegewezen krijgen. Als die überhaupt mee kan. Het is maar een klein bootje. Ik hoop dat er tegen die tijd een serieuze oplossing ligt. Want zo kan het niet langer.’

Omvaren geen optieEen serieus alternatief voor de route door de Golf van Aden is er niet. Meest voor de hand liggend is de route via Kaap de Goede Hoop. Maar deze vergt wel twee tot drie weken vaartijd. Met de bijbehorende extra kosten en milieubelasting. Bijkomend probleem is dat op deze route nauwelijks locaties zijn waar goede brandstof kan worden getankt. Voor kleinere schepen of schepen met een delicate lading is de gang rond de zuidpunt van Zuid-Afrika geen optie vanwege de ruwe zee ter plaatse. Bovendien: omvaren is geen serieuze optie meer, omdat het westelijk deel van de Indische Oceaan inmiddels eveneens tot het werkgebied van de piraten hoort.

Opstelten moet snel aan de slag Gewapende privébeveiligers aan boord van zeeschepen is snel en eenvoudig juridisch te regelen, concludeert redersvereniging KVNR op basis van onderzoek van strafrechtgeleerde Geert-Jan Knoops. Het SOLAS-verdrag, een internationaal verdrag voor de beveiliging van mensenlevens op zee, is er duidelijk over: de kapitein is verantwoordelijk voor alle voorvallen aan boord van zijn schip. Ook de inzet van gewapende particuliere beveiligers valt onder de regels van het verdrag. Maar wat zijn de rechten (en plichten) van een kapitein als hij dergelijke mensen aan boord neemt? Volgens Knoops is de verantwoordelijkheid van de kapitein gemakkelijk en ook snel af te bakenen. Dat kan via een circulaire van het college van procureurs-generaal aan de hoofdofficieren van Justitie. Houdt de kapitein zich aan de voorschriften uit de circulaire, dan vrijwaart dat hem van vervolging door het Openbaar Ministerie. Maar er is nog een mogelijkheid: de minister van Veiligheid en Justitie kan ook een algemene maatregel van bestuur uitvaardigen. Ook dat kan volgens Knoops relatief snel worden geregeld. Voor het aan boord hebben van wapens zijn maar beperkte ingrepen nodig. In principe volstaat een aanpassing van de huidige circulaire Wet wapens en munitie.