Ook de chemische sector moet aan de energietransitie geloven. Maar eh, zit die sector niet heel erg vast aan olie en gas? 10 vragen over de overlevingskansen.
Wat zijn de duurzame plannen van de chemie?
Het doel is minimaal 90 procent minder uitstoot in 2050, staat in de Routekaart 2050 van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI). Die club bestaat nu 100 jaar en mag dus koninklijk voor haar naam zetten. Op naar de volgende 100? Eerst maar eens de energietransitie overleven. Er zijn grote investeringen nodig, en dat moeten wel de juiste zijn, aangezien grote investeringen in de chemie een levensduur hebben van 40 tot 50 jaar. Dan kun je niet halverwege een nieuwe investeringsronde inlassen, want dat is dan weggegooid geld. En de buitenlandse concurrentie staat erbij te lachen.
Wat kost de transformatie?
Voor de hele Nederlandse chemische industrie wordt aan een investering van 64 miljard euro gedacht in de periode tot 2050. Ter vergelijking: de totale jaarlijkse omzet van de chemische industrie bedraagt 50 miljard euro. Van die 64 miljard is 27 miljard nodig voor de ombouw van de bedrijven zelf, en 37 miljard voor de ombouw van de energievoorziening. Want gas vergt andere leidingen dan elektriciteit uit onder meer zonne- en windenergie.
Zo groot is de chemische industrie in NederlandDe Nederlandse chemie telt 400 bedrijven en 44.000 werknemers. Met een omzet van 50 miljard euro neemt de sector een vierde plek in Europa in en een tiende wereldwijd. De chemie is goed voor 16 procent van de productie in Nederland, 17 procent van de export en 13 procent van de uitgaven aan research & development. De chemische industrie produceert stoffen en materialen die in veel andere industrietakken worden gebruikt.
Wie gaat de energietransitie betalen?
Die 37 miljard ziet Mark Williams, vicepresident Europe van SABIC in Sittard en de afgelopen twee jaar voorzitter van de VNCI, als verantwoordelijkheid van de overheid. Zie het als de aanleg van een spoorlijn, zegt hij. Daarnaast moet de overheid volgens hem bijspringen voor de kosten van maatregelen die bedrijven kunnen nemen om hun uitstoot te beperken, maar die momenteel nog niet rendabel zijn. De zogenoemde onrendabele top. Die kosten worden begroot op 1 miljard euro per jaar tot 2030. Tijdens de Dag van de Industrie in september liet minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat de zaal weten dat de overheid ‘niet in staat en niet van plan is om alle kosten van de energietransitie te betalen’. Wel beloofde hij meer subsidie voor de financiering van onrendabele toppen.
Wat moet er nou precies gebeuren in de chemie?
Dat is nog een beetje onduidelijk. Aan het eind van dit jaar moet een Klimaatakkoord worden gesloten tussen de overheid en het bedrijfsleven, met daarin onder meer afspraken over de industrie. De ‘aanzet tot de hoofdlijnen’ die deze zomer werd gepresenteerd, bood in elk geval nog weinig helderheid. Toch is Mark Williams te spreken over de opzet met ‘gesprekstafels’ voor onder meer de industrie, het vervoer en de woningbouw. Het doel van deze opzet is volgens hem om de energietransitie door te voeren zonder dat de internationale concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven uit het oog verloren raakt. Want je uitstoot verminderen is één ding, maar als de concurrentie niets doet, prijs je jezelf daarmee uit de markt.
Hoe kan de uitstoot van CO2 worden verminderd?
Op twee manieren: door minder CO2 uit te stoten – logisch – of door de uitstoot af te vangen en op te slaan of te verwerken. De eerste optie houdt in dat de chemie overschakelt op meer duurzame energiebronnen zoals zon en wind. Technisch is dat mogelijk, stelt Martijn Broekhof, hoofd energie en klimaat bij de VNCI. Er wordt wel eens gedacht dat de hoge temperaturen waarmee de industrie werkt alleen met gas kunnen worden bereikt, maar dat is dus niet zo. Ook kan plastic met andere bestanddelen dan olie worden gemaakt. Alleen zijn dat soort processen nu nog erg duur.
Wat als de tegenwind voor chemie weer opsteekt...Mark Williams, vicepresident Europe van SABIC in Sittard, verwacht dat de Nederlandse chemische industrie de komende tijd wat meer economische tegenwind gaat krijgen. In de afgelopen tijd heeft de sector geprofiteerd van een lage olieprijs en een zwakke euro. Maar beide zijn nu in de lift. Ondertussen zit de concurrentie niet stil. Amerika heeft geprofiteerd van de winning van schaliegas en roert zich op de exportmarkt. Daarbij kan de handelsoorlog met China ertoe leiden dat er nóg meer Amerikaanse producten op de Europese markt komen. En China wordt langzaam zelfvoorzienend op chemiegebied.
Wanneer kan de chemie overstappen op duurzaam?
Dat is volgens Broekhof moeilijk te zeggen, want dat is afhankelijk van wat er in andere sectoren gebeurt. De chemie kan bijvoorbeeld gebruik gaan maken van waterstof, maar dat moet dan wel voldoende voorhanden zijn. Hetzelfde geldt voor biomassa als grondstof. Verder is er nieuwe infrastructuur nodig: een warmtenet en uitbreiding van het stroomnet voor de aanvoer van zonne- en windenergie. En als tussenoplossing een systeem om CO2 af te vangen en op te slaan.
Ja, opslag van CO2, hoe staat het daarmee?
Daar zijn nog geen besluiten over genomen. Opslag van CO2 op het land lijkt wel van de baan, na protesten van de bevolking van eerder overwogen locaties. Opslag in een leeg gasveld op zee maakt meer kans. Maar dat vergt nogal wat: een systeem om CO2 bij bedrijven af te vangen en via pijpleidingen naar de opslaglocatie te transporteren. Bedrijven zullen bereid zijn om de benodigde investeringen tot aan de bedrijfspoort op zich te nemen, maar voor de rest zal de overheid moeten bijspringen. Mark Williams van SABIC verwacht in elk geval dat een hogere uitstootprijs voor CO2 zal helpen om zo’n systeem van de grond te krijgen. Het Europese ETS-systeem voor handel in uitstootrechten gaat in 2020 een nieuwe fase in die zal leiden tot een ‘eerlijker’ CO2-prijs. Nu zijn er eigenlijk nog te veel rechten.
100 jaar en dit waarom de chemie in Nederland daar trots op is
Is er een alternatief voor de opslag van CO2?
Ja. In plaats van carbon capture and storage (ccs) is er ook carbon capture and usage (ccu), ofwel hergebruik van CO2. Williams is daar voorstander van. ‘De energie die je steekt in het in de grond stoppen van CO2, in de hoop dat die er niet uit zal komen, kun je beter steken in hergebruik.’ CO2 kan onder meer worden hergebruikt als groeifactor in de tuinbouw en als grondstof voor onder meer frisdrank en cement. Hergebruik is makkelijker gezegd is dan gedaan. Als er zuivere CO2 uit de schoorsteen komt, is die beter en goedkoper te verwerken dan CO2 die is vermengd met andere stoffen.
Komt dat allemaal nog wel op tijd voor de chemie om te overleven?
Ccs is er nog niet, en ccu nog maar mondjesmaat. Als de chemie in de tussentijd wil overleven, moet de sector zich richten op het zoveel mogelijk óntlasten van het klimaat met inzet van chemische producten. Bijvoorbeeld met materialen voor de isolatie van gebouwen en met lichtere materialen voor auto’s, die daardoor minder brandstof hoeven te gebruiken. ‘De wereld kán niet zonder chemie’, is de stellige overtuiging van Williams.
Wordt plastic straks niet gewoon verboden?
De Europese Unie wil in elk geval plastic voor eenmalig gebruik (rietjes, roerstaafjes, plastic servies en bestek) uitbannen. Daar heeft de sector zelf ook wel begrip voor. Maar dat hoeft niet te leiden tot een totaalverbod op plastic. Zeker niet als wordt ingezet op het circulair maken van plastic. Wat niet kan worden hergebruikt, wordt verbrand en de uitstoot daarvan vang je af en gebruik je opnieuw. Zó heeft de chemie wel degelijk toekomst.
Wil je niks missen van Forum? Like ons dan op Facebook!
Nieuwe voorzittter voor VNCIOud-VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes is Mark Williams van SABIC dit jaar opgevolgd als voorzitter van de Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI). Het was voor de Brit Williams, die eerder in Engeland en de VS werkte, lastig om SABIC Europe, gevestigd in Sittard, te combineren met lobbywerk in Den Haag. Wientjes weet als geen ander hoe de hazen in Den Haag lopen.
