Zo’n 60 miljoen Duitsers mogen op 26 september een nieuwe regering kiezen, met een nieuwe bondskanselier. Het enige dat vaststaat is dat Angela Merkel er na vier periodes definitief een punt achter zet. Maar wie volgt haar op? Welke partij wordt de grootste? En vooral: wat betekent die machtswisseling voor de Nederlandse ondernemer? Zes vragen én antwoorden van twee Duitslandkenners over de Duitse verkiezingen 2021.
1. Is het eigenlijk al duidelijk wie Angela Merkel gaat opvolgen?
Nou nee, veel is nog onzeker tot op het laatste moment. In de zomer leek het erop dat de Grünen van Annalena Baerbock weleens als grote winnaar uit de bus zouden kunnen komen. Maar haar rol lijkt uitgespeeld. Nu gaat de strijd tussen de centrum-linkse SPD van Olaf Scholz en de centrumrechtse CDU/CSU van Armin Laschet. Ton Nijhuis, directeur van het Duitsland Instituut in Amsterdam noemt het een 'electorale achtbaan'. 'Ik verwacht de laatste week nog wel een verschuiving. Er wordt nu al volop schriftelijk gestemd. De SPD heeft een voorsprong in de peilingen op dit moment, maar het voorspellen van de Duitse verkiezingen is notoir gecompliceerd. Duitsers kiezen geen leider, zoals bijvoorbeeld in Amerika, maar kiezen op een lokale kandidaat en op een partij. Het is dus moeilijk te zeggen wat het wordt.'
Voor wie in 2 minuten en 41 seconden uitgelegd wil krijgen waarom de Duitse verkiezingen belangrijk zijn voor Nederland: hier vind je een filmpje dat NU.nl hierover maakte
2. De Nederlandse economie heeft groot belang bij een goede relatie met Duitsland. Met Rutte en Merkel was die band ‘beter dan ooit’. Wie is dan de beste bondskanselier voor Nederland?
Volgens de Duits-Nederlandse Handelskamer (DNHK) merken Nederlandse ondernemers misschien niet eens zo heel verschil tussen CDU'er Laschet of SPD'er Scholz als opvolger van Merkel. Directeur Günter Gülker: 'Beide kandidaten zijn ervaren politici. Laschet is misschien wat meer bekend met Nederland, want hij is minister-president van de deelstaat Noordrijn-Westfalen dat aan Nederland grenst.' Bijna 45 procent van de Nederlandse export naar Duitsland gaat naar dat gebied. 'En Laschet heeft ook de Nederlandse aanpak als voorbeeld genomen bij een groot infrastructuurplan. Die band geeft stabiliteit.' 'Maar Merkel, die altijd goed met Rutte kon samenwerken, had óók geen band met Nederland toen ze begon', zegt Nijhuis van het Duitsland Instituut. 'Zij komt uit Oost-Duitsland. De relatie is gegroeid. Ze is net nog door Nederlanders uitgeroepen tot meest populaire leider in Europa. Uiteindelijk zijn Duitsers en Nederlanders, ondanks de verschillen, heel like-minded. Dat geldt voor Laschet én Scholz.' Laschet heeft laten weten de belastingen te willen verlagen, voor families en ondernemers. In die laatste groep moet het belastingtarief van 30 naar 25 procent. Scholz noemt dat 'oneerlijk' en wil juist topverdieners meer belasten.
'Nederlanders en Duitsers zijn, ondanks de verschillen, heel like-minded'
3. Duitsland en Nederland werken nauw samen op gebieden als elektriciteit, klimaat, landbouw, medicijnen en telecommunicatie. Elke kleine koerswijziging bij de oosterburen kan grote gevolgen voor ons hebben. Luiden deze spannende verkiezingen een aardverschuiving in?
Het land heeft onder Merkel crises goed doorstaan en heeft economische groei gezien. Duitsers willen daar een vervolg op zien. 'Je verwacht misschien dat mensen genoeg hebben van 16 jaar dezelfde koers', zegt Nijhuis. 'Maar continuïteit zal domineren. Geen 'Wechselstimmung' dus. Daarom doet iedereen Merkel na tijdens de verkiezingen. Geen hervormingen, maar vooruit zonder risico's. Scholz die overkomt als een prudente loods, een degelijke minister van Financiën, niet experimenteel, doet het daarom nu goed.' Gülker en Nijhuis wijzen er echter beiden op dat Nederlandse ondernemers die zakendoen in Duitsland, nu niet achterover moeten leunen. Gülker: 'Zaken als digitalisering stonden altijd al in verkiezingsprogramma’s. Dat is nu urgent en dat gaan we merken. Ook komt er aandacht voor zaken als CO2-vermindering en de emissiehandel. Duitsland gaat die draai maken en Nederlandse bedrijven moeten meedraaien.'
4. Er zijn best wat Nederlandse bedrijven die veel handel drijven met Duitsland en sterk afhankelijk zijn van wat daar gebeurt. Denk aan de Nederlandse auto-industrie. Wat gaat er voor hen veranderen? En waar liggen de kansen?
Merkel laat een welvarend Duitsland achter. Maar het land is ook achterop geraakt, legt Nijhuis uit. 'De stap naar e-mobiliteit is bijvoorbeeld te laat gemaakt. Nu is er in Duitsland het besef dat er veel moet gebeuren. Daar moet de nieuwe regering voor gaan zorgen. Denk aan digitalisering, klimaatneutraal zijn en de energietransitie. De Duitse economie gaat veranderen. De auto-industrie is een goed voorbeeld; veel Nederlandse bedrijven zijn daar toeleverancier voor. Als die de overstap naar e-mobiliteit maakt, moeten de toeleveranciers wel meebewegen. Dat geldt ook voor de Energiewende (energietransitie; red.).' Nijhuis verwacht dat Nederlandse ondernemers 'creatief en flexibel' genoeg zijn om dat goed bij te houden, zodat ze de boot niet missen. Gülker beaamt dat: 'Klimaatverbetering vind je in alle partijprogramma's. Daar liggen kansen voor Nederlandse bedrijven. Duitsland maakt bijvoorbeeld ook vaart met waterstof. Nederland kan haar strategische ligging gebruiken voor bijvoorbeeld productie en transport van waterstof. Dan kan Nederland op waterstofgebied de draaischijf van de toekomst worden. Samenwerking is de sleutel tot succes. Dat zie je op veel gebieden zoals ook in de hightech. De machines van het Nederlandse ASML bestaan uit opto-elektronische onderdelen van Carl Zeiss en lasertechnologie van Trumpf. De gezamenlijke taak moet zijn nog meer van deze mogelijkheden tot samenwerking te vinden en te stimuleren.'
'Zaken doen door faxen te sturen naar Duitsland: dat kan natuurlijk niet meer'
5. Duitsland staat bekend als een sterk bureaucratisch land. Gaat dat nog verbeteren na de verkiezingen?
Nederland is in Europa Duitslands grootste handelspartner. Dit jaar stevenen de landen zelfs af op een record aan handelsvolume. Maar zelfs in zo'n geweldige samenwerking zijn er nog verbeterpunten voor een nieuwe Duitse regering. DNHK-directeur Gülker: 'Er moet worden gewerkt aan de bureaucratie en ook de falende e-government moet worden aangepakt. Dat zijn misschien geen sexy onderwerpen maar wel heel belangrijk. Momenteel wordt veel tijd en dus geld verloren met papierwerk en slechte bereikbaarheid van de overheden. Het kan natuurlijk niet meer, dat je nog zaken doet door faxen te sturen.' Volgens Gülker is er daarom misschien wel een ministerie van Digitalisering nodig. Een idee dat Laschet ook heeft geopperd. Scholz ziet daar niets in. Hij vindt digitalisering een probleem van alle ministeries, maar de SPD'er wil de coördinering van de aanpak wel versterken.
Nijhuis ziet die bureaucratie, of red tape, ook. 'Duitsland is traag en strikt gereguleerd. Zo zorgen ze er natuurlijk voor dat nieuwkomers niet te makkelijk in de markt komen. Als er al een partij is die dat echt aanpakt, dan is dat de FDP. Maar ik denk niet dat die genoeg invloed krijgt. Ik verwacht dus niet dat de komende jaren een bezem door de red tape gaat.'
6. Nederlandse ondernemers hopen natuurlijk dat zakendoen in Duitsland niet duurder wordt of nog gereguleerder. Is er een coalitie waar ze voor moeten vrezen?
Beide kenners zien een goede toekomst voor de handelsbetrekkingen tussen Nederland en Duitsland. Al hoopt Gülker dan wel dat de nieuwe regering niet 'té links georiënteerd' wordt. 'Dan loop je het risico op belastingverhogingen. En dat kun je juist níet gebruiken nu, zeker niet omdat Duitsland ook uit de coronacrisis kruipt. 'Bedrijven moeten kunnen blijven ademen.' Nijhuis acht het mogelijk dat een samenwerking van SPD en De Groenen tot een lichte belastingstijging kan leiden, maar hij noemt de kans klein. 'Misschien om de energietransitie te financieren, maar ik vermoed eerder dat het ten laste van de Duitse schuld komt, met het idee dat het zich in de toekomst terugbetaalt.' Scholz en Laschet zien beiden in dat opzicht wel iets in het opzetten van een landelijk 'Investitionsfonds' om dit te financieren. Nijhuis noemt alleen 'rot-rot-grün', een uiterst linkse coalitie, funest voor Nederlandse ondernemers. 'Eerlijk gezegd gelooft niemand daar in. Die optie ligt alleen nog maar op tafel, zodat de FDP daarmee kan schermen.'
Op de foto bovenaan de pagina van links naar rechts: SPD-lijsttrekker Olaf Scholz, Die Grüne-lijsttrekker Annalena Baerbock en CDU/CSU-lijsttrekker Armin Laschet.
Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.
Zo stemt Duitsland: Bij de verkiezingen hebben Duitsers een zogenoemde Erststimme (eerste stem) en Zweitstimme (tweede stem). Dat betekent dat ze eerst stemmen op een kandidaat in hun eigen kiesdistrict en daar heeft Duitsland er 299 van. De tweede stem is voor een partij en die bepaalt hoeveel zetels elke partij krijgt in de Bondsdag. De zetels worden ingevuld door de kandidaten die via de eerste stem direct zijn verkozen. Als er nog zetels overblijven – en dat is meestal zo – dan worden deze verdeeld onder de deelstaatlijsten van een partij. Het kan ook zijn dat er meer kandidaten van een partij worden gekozen dan er Bondsdagzetels zijn. Dan komen er zetels bij en daarvoor wordt een berekening gehanteerd die recht moet doen aan de partijverhouding die uit de Zweitstimme volgde. Best ingewikkeld allemaal en mocht je meer willen weten dan is er een uitgebreide toelichting te vinden op de site van het Duitsland Instituut.
Duitsers kunnen ook (al) per brief stemmen (Briefwahl) en dat gebeurt steeds meer. In 2017 kwamen 28,7 procent van de stemmen per post binnen; naar verwachting ligt dat percentage dit jaar hoger, zeker ook vanwege corona.
