Het was haar eerste speech in het Europees Parlement en had ook meteen haar laatste kunnen worden. Maar Ursula von der Leyen wist met een minieme meerderheid haar kandidatuur voor het voorzitterschap van de Europese Commissie te verzilveren. Dat deed ze door zich van haar groene, haar sociale, haar rechtvaardige en haar besluitvaardige kant te laten zien. Mooi, maar ondernemers zouden ook nog graag een andere kant van haar ontdekken.
Ursula de groene
'Our most pressing challenge is keeping our planet healthy. This is the greatest responsibility and opportunity of our times. I want Europe to become the first climate-neutral continent in the world by 2050.'
Als er straks één punt hoog op het programma van de nieuwe Europese Commissie staat, zal dat het klimaat zijn. Aankomend commissievoorzitter Von der Leyen liet daar geen misverstand over bestaan. Een reductie van de CO2-uitstoot van 40 procent in 2030 is niet genoeg: dat moet naar 50 of zelfs 55 procent. En in 2050 moet Europa volledig klimaatneutraal zijn. Om dat voor elkaar te krijgen, belooft ze binnen 100 dagen met een Green Deal for Europe te komen. En met een Europese Klimaatwet die het doel voor 2050 in wetgeving vastlegt.
Iedere sector zal moeten bijdragen – ook de lucht- en scheepvaart – en CO2-uitstoot moet een prijs krijgen die het gedrag van burgers en bedrijven daadwerkelijk beïnvloedt, kondigde Von der Leyen aan in haar speech. Om de concurrentiepositie ten opzichte van bedrijven buiten Europa niet te verstoren, wil ze een Carbon Border Tax introduceren. Dit is een extra CO2-belasting op importproducten die vooralsnog nogal omstreden is. Het is de vraag of dit mogelijk is binnen de regels van de Wereldhandelsorganisatie.
Ursula de sociale
'It's not people that serve the economy. It's the economy that serves our people. In our Social Market Economy we must reconcile the market with the social.'
Ook op sociaal terrein zijn haar ambities hoog. Von der Leyen spreekt over een framework voor een Europees minimumloon en over een Europese garantie op WW-uitkeringen. Ze wil de strijd aanbinden met armoede en jongeren de garantie geven op een opleiding, stage of baan. Gelijke rechten voor vrouwen staan hoog op haar lijstje, net als 'eerlijke' belastingen. Vooral de grote techbedrijven, die wel veel omzetten in Europa maar weinig belasting betalen, heeft ze in het vizier. Als hier eind 2020 geen internationale oplossing voor is, moet de EU dat zelf wettelijk regelen.
Ursula de rechtvaardige
'The Rule of Law is our best tool to defend our freedoms and to protect the most vulnerable in our Union. This is why there can be no compromise when it comes to respecting the Rule of Law. There never will be.'
De rechtsstaat en Europa als waardengedreven gemeenschap lijken bij Von der Leyen in goede handen. Ze waarschuwt dat de Europese Commissie de volledige gereedschapskist zal inzetten en met een 'EU-wide Rule of Law Mechanism' in de gaten zal houden of lidstaten niet wegdrijven van de rechtsstaat.
Vervolgens legt ze de link naar migratie: ook de rechten van vluchtelingen moeten gerespecteerd worden, maar tegelijkertijd moet migratie worden ingeperkt met een New Pact on Migration and Asylum. Hoe ze daarbij alle lidstaten op één lijn wil krijgen, blijft onduidelijk. Dat ze hier veel minder concreet wordt dan op het sociale vlak, valt wel te verklaren. In dit stadium wil ze de Oost-Europese lidstaten, die niet allemaal even happig zijn op het maken van afspraken over het opnemen van vluchtelingen, waarschijnlijk niet onnodig voor het hoofd stoten.
Ursula de besluitvaardige
'I believe Europe should have a stronger and more united voice in the world – and it needs to act fast. That is why we must have the courage to take foreign policy decisions by qualified majority. And to stand united behind them.'
Von der Leyen wil dat Europa zich een verantwoordelijk leider in de wereld toont. Daarvoor is nodig dat de Europese Unie sneller tot besluiten komt en zich eendrachtiger opstelt richting buitenland. Dat Von der Leyen ook persoonlijk heel besluitvaardig kan zijn, blijkt uit het feit dat ze Junckers kabinetschef Martin Selmayr subiet aan de kant heeft gezet. Daarmee heeft ze punten gewonnen bij het Europees Parlement waar deze omstreden topambtenaar bepaald niet geliefd was.
Maar waar blijft Ursula de ondernemer?
'If we want to succeed […..] we need a strong economy. Because what we want to spend we need to earn first.'
Halverwege haar speech lijkt Von der Leyen te erkennen dat het geld voor al die mooie, dure plannen ook ergens vandaan moet komen. Terecht zet ze vol de schijnwerper op het belang van het midden- en kleinbedrijf. Ze wil onder meer de toegang tot financiering verbeteren door tot een Kapitaalmarktunie te komen. Op zich heel goed, maar er is veel meer nodig. Opvallend is bijvoorbeeld dat er niets terug te vinden is van de opdracht die de Europese regeringsleiders eerder dit jaar aan de Commissie gaven. Die moet uiterlijk december een plan presenteren voor een nieuwe, toekomstbestendige economische basis voor de EU.
'Voor Sinterklaas spelen is niet genoeg'
Natuurlijk, deze speech had als doel om zoveel mogelijk Europarlementariërs te paaien. Maar het is méér dan dat. Dit zijn de maatregelen en initiatieven die zeker een plek zullen krijgen in het werkprogramma van de nieuwe Commissie. Voor Sinterklaas spelen is dan niet genoeg. Zonder visie op hoe Europa concurrerender kan worden in de wereld, redden we het niet. Als Von der Leyen niet wil dat we straks eindigen als vazal van China en de VS, heeft ze nog flink wat huiswerk te doen.
Wie is Ursula von der Leyen?Als een duveltje uit een doosje was daar ineens Ursula von der Leyen als beoogd opvolger van Jean-Claude Juncker. De zestigjarige Duitse Christendemocrate, minister van Defensie in het kabinet van Angela Merkel, was niet één van de Spitzenkandidaten van het Europees Parlement, maar werd desondanks voorgedragen door de regeringsleiders als de nieuwe Commissievoorzitter. Von der Leyen mag dan Duits zijn, zij is vooral ook Europeaan. Ze werd geboren in Brussel waar ze de eerste dertien jaar van haar leven doorbracht. Haar vader was naast politicus en overtuigd Europeaan ook zakenman. Ook zijn dochter bleek van veel markten thuis. Ze studeerde economie in Duitsland en Engeland. Vervolgens ging ze geneeskunde studeren en vertrok naar de Verenigde Staten om specialist te worden. In 2005 werd ze minister van Gezin, Senioren, Vrouwen en Jeugd in het kabinet-Merkel I. Daar liet ze al merken aan de progressieve kant te zitten van de conservatieve CDU. Vier jaar later werd ze minister van Werk en Sociale Zaken en in 2013 van Defensie, waar ze de afgelopen jaren behoorlijk onder vuur lag. Toch is ze vooral ook een slimme politicus, een ‘political engineer’ die bruggen weet te bouwen.
